Karta dań kresowych

Babszyn – wieś położona nad brzegiem Dniestru, leżąca 20 km w linii prostej na południe od Kamieńca Podolskiego, została odkupiona od Jordanów przez Piotra Gradowskiego w 1835 r.

Publikacja: 04.08.2013 01:47

Supa z szacowicy. Szczególnie polecana na śniadania - w poniedzkałki i środy.

Supa z szacowicy. Szczególnie polecana na śniadania - w poniedzkałki i środy.

Foto: Uważam Rze Historia, Michał Gradowski

Red

Artykuł z "Uważam Rze Historia"

Piotr na całe swe gospodarstwo miał pilne baczenie. Do ostatniego dnia życia codziennie o świtaniu siadał na konia i objeżdżał pola. Dopiero po powrocie zasiadał do pierwszego śniadania – zawsze złożonego z wielkiej jajecznicy. Któregoś dnia – a liczył sobie wtedy 85 lat – zsiadłszy z konia, odmówił śniadania, zasiadł w fotelu i kazał przywołać syna. Kiedy ten stawił się przed ojcem, otrzymał dokładne polecenia, co i jak w najbliższym czasie w gospodarstwie należy wykonać, po czym ojciec mu oznajmił: „A teraz wyjdź, bo bede umiroł". W godzinę potem rozpoczęto przygotowania do pogrzebu.

Żona Piotra – pani Józefa – dawała pilne baczenie na swe niewieście obejście. Kiedyś – a było to około roku 1850 – tak się złożyło, że musiała na sześć miesięcy opuścić dom. A że nie mogło tam nic dziać się bez jej nadzoru, przeto prócz innych poleceń pozostawiła szczegółowy jadłospis na każdy dzień swej nieobecności.

Obejmuje on dwa główne posiłki w ciągu dnia – śniadanie, które zjadano około południa (jak angielski lunch) oraz obiad, który jadano po pracy, gdy dzień chylił się ku zachodowi. Cudem jakimś ten pożółkły rękopis pisany brązowym atramentem zachował się do dziś. Pani Józefa – jak zobaczymy – nie była zbyt biegła w ortografii, miała też wyraźną predylekcje do używania w nadmiarze dużych liter. W zapiskach jej spotykać będziemy liczne regionalizmy (syr, mliko, pirogi, czekulada), pod konsekwentnie używaną „szacowicą" kryje się oczywiście soczewica, „ontroba" to wątroba, a „wachle" to wafle. Szereg niezbyt popularnych u nas produktów objaśniłem w przypisach, a więc mam nadzieję, że nie będzie trudności z pełnym zrozumieniem naszej „karty dań kresowych". Poniżej prezentuję dokładną treść onego manuskryptu z zachowaniem autentycznej pisowni.

Niedziela

od 1 grudnia do 1 marca

śniadanie – Rosuł z kurcząt, Kiełbasa, pirogi z syrem y kartoflami.

obiad – Supa Pomidorowa, Sztukamięs ze ... , Brukiew nadziewana, potrawa z Gryfa, legumina Cytrynowa lub Jabł., Zając kapusta biała.

gryf – krowie wymię. Ugotowane krojono i smażono. Podobno bardzo delikatne, smaczne mięso.

Poniedziałek

śniadanie – Supa z szacowicy na bulionie, pirogi z mięsem, kotlety.

obiad – Barszcz czerwony, Sztukamięs z chrzanem, Jarmusz, Kotlety z kury, Legumina z Jabłek, Jindyk, kompot z jabłek

Szacowica – soczewica

Jarmusz – jarmuż

Wtorek

śniadanie – Kapuśniak, Zrazy, Kasza hryczana.

obiad – Rosuł wołowy, Sztukamięs z ogurkiem, pasternak, potrawa z prosięcia, makaron Włoski, Koropatwy – Salery.

Pasternak – dawniej uprawiany jako warzywo, jego jadalny korzeń jest podobny do pietruszki, ma słodkawy smak i dość silny aromat. Dziki pasternak jest dziś popularnym chwastem, jego korzeń na przednówku bywał pożywieniem ubogich wieśniaków.

Środa

śniadanie – Supa z Grochu na bulionie, pirogi z mięsem, Kura.

obiad – Barszcz zabielany, Sztukamięs z musztardo, Groszek zielony, potrawa z ontroby, Kasza Kartoflowa, Cietrzew z podkowo

Kasza kartoflowa – ciasto z mąki kartoflanej i białek przeciśnięte praz sito tworzy drobniutkie „kluseczki", można je suszyć i przechowywać.

Czwartek

śniadanie – Krupnik z wołowego, Kotlety, Kasza owarzana.

obiad – Rosuł z kaczki, Sztukamięs z kapusto, Galarepa, Potrawa z kury, Kasza Jaglana, Kapłun z kawonami lub... (nieczyt.) albo konfiturami.

Kawon – arbuz

Kapłun – kapłon – kastrowany, młody kogut, pieczony stanowił dawniej wykwintne danie.

Galarepa – kalarepa

Piątek

śniadanie – Supa z jabłek, Jaia z chrzanem, Kasza z drobnej Jęczmien. Krup.

obiad – Supa Czekuladowa, Legumina Hreczana, Jabłka smażone, Pączki.

Subota

śniadanie – Supa winna, Kartofle, Kasza drobna z grzybami.

obiad – Supa migdałowa, Kasza Ryżowa, Szacowica, wachle.

Wachle – wafle

Niedziela

śniadanie – Buracznik, pirogi z mięsem, Kasza perłowa.

Buracznik - nie wiemy, co to jest. Bardzo prosimy Szanownych Czytelników o jakieś informacje

obiad – Supa Szara, Sztukamięs z Kartoflami, fasola, potrawa z kaczki, Legumina Cytrynowa, Prosie.

Zupa szara – zupa przygotowywana na Podolu z bakłażana i rzepy z dodatkiem karmelu i wina.

Poniedziałek

śniadanie – Rosuł z kury, Kiełbasa, pirogi z syrem i Kartof.

obiad – Barszcz Czerwony, Sztukamięs z chrzanem, Bub, potrawa z Gołębi, Legumina z Czekulady, Kaczka z Buraczkami.

Wtorek

śniadanie – Kapuśniak, Zrazy, Kasza z orkiszu.

Orkisz – prymitywny gatunek pszenicy znany już w starożytności, dziś rzadko uprawiany.

obiad – Rosół wołowy, Sztukamięs z ..., pasternak, potrawa z prosięcia, Legumina z migdałów, ontroba

Środa

śniadanie – Supa z Grochu na bulionie, pirogi z mięsem, Kurczęta.

obiad – Barszcz zabielany, Sztukamięs z musztardo, Jarmusz, potrawa z ontroby, Legumina z chleba, Prosie.

Czwartek

śniadanie – Krupnik, kotlety, Kasza Kokurydziana.

obiad – Rosuł z kaczki, Sztukamięs z Kapusto Kwaszo., groch Zielony, potrawa z gołębi, makaron Włoski, Drób lub Wołowe.

Piątek

śniadanie – powidlanka, kartofle, Kasza z drobnych Jęczm. Krupek

obiad – Supa Czekuladowa, Legumina hreczana, Jabłka z grzankami, pączki.

Subota

śniadanie – Supa winna, Jaia z chrzanem, Kasza drobna z grzybami.

obiad – Supa migdałowa, Kasza ryżowa, Szacowica, chruśnik.

y tak do 1 Marca

od 1 marca

Niedziela

śniadanie – Supa z Kurcząt lub Gołębi, Zrazy zawijane, Kasza z krup drobnych. Jęczmien.

obiad – Supa Szara z pirożkami, Sztukamięs z musztardo, na Jarzyne Szpinak, potrawa z nużek cielęcych, na legumine z Czekulady, Pieczeń Cielęca z Sałato.

Poniedziałek

śniadanie – Supa z buraków, pirogi z mięsem, kiełbasa.

obiad – Barszcz zabielany, Sztukamięs z chrzanem zabielanym, Jarzyna z Sałaty, potrawa z Gryfu, na legumine Kasza Kartoflowa, na pieczyste Gołąbki z Sokiem.

Wtorek

śniadanie – Kapuśniak, Zrazy, Kasza z orkiszu.

obiad – Rosuł cielęcy, Sztukamięs z ćwikło, Jarzyna groch zielony, potrawa z Krupek, na legumine Kasza iaglana na pianie, pieczyste – Jagnie.

Środa

śniadanie – Supa z szacowicy,

Kotlety z Kartofla ... , Kasza owarzana.

obiad – Barszcz Szary, Sztukamięs z sosem z ogurków, na Jarzyne Jarmusz, potrawa z flaczków, legumina z makaronu Włoskiego, pieczyste prosie.

Czwartek

śniadanie – Supa Cytrynowa, pirogi z mięsem opiekane lub osm., potrawka z Gołębi.

obiad – Supa szczawiowa, Sztukamięs z chrzanem opiekan., na jarzyne Galarepa, potrawka z cielęciny ... , legumina Kaszka ... z Ryżu, pieczyste Kapłun.

Piątek

śniadanie – Kasza mliczna, pierogi z syrem, Kartofle.

obiad – Supa Czekuladowa, legomina cytrynowa, na iarzyne Szparagi, wachle.

Subota

śniadanie – Supa mliczna z kluskami, Kasza hryczana sypka, Jaia z chrzanem.

obiad – Supa migdałowa, legumina Hryczana, marchew, Hruśnik.

Niedziela

śniadanie – Rosuł z kury, Kiełbasa, kasza Kokurydziana.

obiad – Supa Rakowa, Sztukamięs z musztardo, na Jarzyne Rzepa, potrawka z kurcząt, Legumina Migdałowa, pieczeń wołowa.

Poniedziałek

śniadanie – Supa winna, Kasza drobna z grzybami, ontroba.

obiad – Barszcz zabielany, Sztukamięs z chrzanem, na Jarzynę szczaw, potrawka Kotlety cielęce, legumina z chleba, pieczyste – pieczeń Cielęca z Salerami.

Wtorek

śniadanie – Buracznik, Raki, kurczęta lub gołębie pieczone.

obiad – Supa Rosuł cielęcy, Sztukamięs z ćwikło, Groch zielony, potrawa z kurcząt, kasza perłowa, pieczyste iagnie.

Środa

śniadanie – Supa z szacowicy, kotlety z kartoflami, Kasza Jęczmienna prosta.

obiad – Barszcz Szary, Sztukamięs z sosem ogurkowym, na Jarzyne Jarmusz, potrawka z flaczków, Legomina z makaronu Włoskiego, na pieczyste prosie.

y tak powtarzać przez 13 niedziel to iest od 1 Marca do 1 Czerwca

* * *

Wiele ciekawych spostrzeżeń można poczynić, uważnie czytając ten rękopis. Z pewnością dla osób nieobeznanych z dawnym porządkiem dań obiadowych zaskoczeniem będzie fakt, że pieczone mięso zwane pieczystym podawano na końcu, już po deserze – taki to był dziwny zwyczaj, który przetrwał w niektórych polskich domach jeszcze do początku XX wieku. W Babszynie na obiad zawsze serwowano sztukamięs obok innych potraw mięsnych, makaron włoski podawano częściej niż kartofle, a główną „paszę objętościową" stanowiły przeróżne kasze. Natomiast pierogi to typowe danie śniadaniowe. Ryb nie podawano wcale w tym domu położonym nad wielką rzeką – widać, to już kwestia gustu domowników. No i klimat tam był w one czasy inny, niż byśmy się spodziewali, co wyraźnie widać po tym, że sałata i szczaw pojawiają się na stole już w pierwszych dniach marca. I tak można wyszukiwać ciągle nowych i ciekawych informacji w tym starym jadłospisie... Miłej zabawy!

Artykuł z "Uważam Rze Historia"

Piotr na całe swe gospodarstwo miał pilne baczenie. Do ostatniego dnia życia codziennie o świtaniu siadał na konia i objeżdżał pola. Dopiero po powrocie zasiadał do pierwszego śniadania – zawsze złożonego z wielkiej jajecznicy. Któregoś dnia – a liczył sobie wtedy 85 lat – zsiadłszy z konia, odmówił śniadania, zasiadł w fotelu i kazał przywołać syna. Kiedy ten stawił się przed ojcem, otrzymał dokładne polecenia, co i jak w najbliższym czasie w gospodarstwie należy wykonać, po czym ojciec mu oznajmił: „A teraz wyjdź, bo bede umiroł". W godzinę potem rozpoczęto przygotowania do pogrzebu.

Pozostało 92% artykułu
Kraj
Były dyrektor Muzeum Historii Polski nagrodzony
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Kraj
Podcast Pałac Prezydencki: "Prezydenta wybierze internet". Rozmowa z szefem sztabu Mentzena
Kraj
Gala Nagrody „Rzeczpospolitej” im. J. Giedroycia w Pałacu Rzeczpospolitej
Kraj
Strategie ochrony rynku w obliczu globalnych wydarzeń – zapraszamy na webinar!
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Kraj
Podcast „Pałac Prezydencki”: Co zdefiniuje kampanię prezydencką? Nie tylko bezpieczeństwo