Wyzwania związane z analizą podwójnej istotności

Podwójna istotność jest kluczowym konceptem w dziedzinie raportowania zrównoważonego rozwoju, stanowiąc fundament dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) oraz powiązanych z nią standardów ESRS (European Sustainability Reporting Standards).

Chociaż istotność w kontekście ESG jest szeroko omawiana, praktyczne wyzwania związane z jej oceną są liczne i złożone. Standardy takie jak GRI i ESRS poszerzają definicję istotności, wychodząc poza tradycyjne ujęcie materialności finansowej znane z raportowania finansowego. W kontekście MSSF (Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej), istotność finansowa jest zorientowana na to, jak informacje wpływają na decyzje ekonomiczne użytkowników sprawozdań finansowych, z naciskiem na ich potrzeby inwestycyjne i kredytowe. W odróżnieniu od tego, standardy zrównoważonego rozwoju traktują istotność jako dialog między firmą a jej interesariuszami, obejmujący zarówno wpływ działalności na społeczeństwo i środowisko, jak i odwrotnie, z dużym naciskiem na aspekty społeczne i środowiskowe.

W lutowym wydaniu dodatku „ESG: raportowanie w praktyce” został omówiony proces oceny istotności w czterech krokach na podstawie wytycznych EFRAG. W tym artykule skupimy się na wybranych ośmiu wyzwaniach, które pojawiają się na poszczególnych etapach tego procesu oraz sposobach radzenia sobie z nimi, opierając się na analizie raportów i metod opublikowanych przez praktyków w tej dziedzinie.

Przeprowadzenie badania podwójnej istotności jest złożonym, ale niezbędnym procesem dla firm dążących do zrównoważonego rozwoju. Poprzez zrozumienie wyzwań i stosowanie najlepszych praktyk, organizacje mogą efektywnie identyfikować i adresować kwestie ESG, które mają największe znaczenie dla ich działalności i społeczeństwa.

Wyzwanie 1: Integracja procesu badania istotności w ramach całej organizacji

Chociaż proces oceny istotności często funkcjonuje niezależnie od innych działów, jego prawdziwa wartość ujawnia się, gdy jest w pełni zintegrowany z całokształtem działalności przedsiębiorstwa. Traktowanie oceny istotności wyłącznie jako środka do stworzenia matrycy dla raportu zrównoważonego rozwoju jest kuszące, lecz niewystarczające. Aby proces oceny był jak najbardziej efektywny, kluczowe jest zaangażowanie pracowników z różnych działów firmy.

Zarówno współpraca, jak i wstępne ustalenie celów z kluczowymi interesariuszami są fundamentalne dla osiągnięcia sukcesu w procesie badania istotności. Eksperci zalecają, aby przed rozpoczęciem analizy firmy przeprowadziły sesję wprowadzającą, która wyjaśni zasady podwójnej istotności i jej znaczenie dla biznesu, wymogi prawne mające zastosowanie do firmy, oraz proces oceny istotności wraz z metodami wykorzystania wyników tej oceny. Takie podejście pomoże zbudować wspólną wizję i strategię działania, co jest kluczowe dla osiągnięcia długoterminowego sukcesu.

Jest również istotne, aby wewnętrzni interesariusze, szczególnie zarząd i kierownictwo wyższego szczebla, zrozumieli wagę podwójnej istotności. Zapewni to, że kluczowe kwestie, ryzyka i możliwości zidentyfikowane podczas analizy zostaną odpowiednio uwzględnione w dalszej pracy z wynikami badania.

Wyzwanie 2: Jak wybrać właściwych interesariuszy do badania podwójnej istotności?

Tworzenie mapy interesariuszy jest praktyką wspieraną przez takie standardy, jak AA1000 i ISO26000. W analizie zawsze powinni być uwzględnieni inwestorzy, pracownicy, klienci i dostawcy, ale szczegółowy wybór interesariuszy zależy od specyfiki firmy. Kluczowe jest nie tylko zidentyfikowanie interesariuszy, ale również zrozumienie wagi ich opinii. Na przykład, jeśli odpowiedzi klientów są nieliczne, choć są oni kluczową grupą, ich opinie powinny być odpowiednio ważone w analizie.

Zaleca się angażowanie różnorodnych grup interesariuszy (multi-stakeholder perspective), co umożliwia wielowymiarowe spojrzenie na istotność kwestii. Sugerujemy stworzenie kompleksowej listy osób i grup, które mogą podlegać wpływom przedsiębiorstwa, i aktywne współdziałanie z nimi. Zgodnie z normami regulacyjnymi, każdy temat lub podtemat związany ze zrównoważonym rozwojem powinien mieć dokładnie określonych, odpowiednich interesariuszy.

Na przykład, przy ocenie istotności finansowej, warto zwrócić uwagę na dobór odpowiednich interesariuszy, którzy mogą się różnić od tych wybranych do oceny wpływu. Dla zapewnienia właściwej oceny z perspektywy finansowej należy uwzględnić interesariuszy, którzy:

- bezpośrednio lub pośrednio są zaangażowani w ocenę ryzyka i szans firmy;

- posiadają wiedzę o biznesowych implikacjach kwestii ESG;

- rozumieją finansowe aspekty związane z firmą i mogą oferować unikalne perspektywy.

Wyzwanie 3: W jaki sposób rozstrzygnąć, które tematy są istotne dla interesariuszy?

Pojęcie istotności jest łatwe do zrozumienia, ale w kontekście ESG często prowadzi do zamieszania. Interesariusze, firmy i inwestorzy nie zawsze zgadzają się, co jest kluczowe. Kluczowe w tym procesie jest zharmonizowanie oczekiwań i celów różnych grup.

Zaleca się ocenę opinii interesariuszy przy użyciu prostego i przejrzystego podejścia. Proces ważenia różnych poglądów pomoże przekształcić długą listę istotnych tematów w coś, co skutecznie odzwierciedla różnorodne perspektywy. Jedną z metod może być klasyfikacja opinii interesariuszy, nadając im priorytety wysoki, średni lub niski, opierając się na określonych kryteriach:

- czy interesariusz ma znaczący wpływ na zdolność firmy do tworzenia wartości przedsiębiorstwa?

- czy interesariusz reprezentuje dużą grupę i ma uzasadnione obawy dotyczące wpływu społecznego danej kwestii?

- czy można rozsądnie ocenić wpływ tematu, ilościowo lub jakościowo?

Na przykład, w branży odzieżowej organizacje ochrony środowiska mogą być przydzielone do kategorii wysokiego priorytetu z uwagi na ich duży wpływ na regulacje dotyczące zrównoważonego pozyskiwania surowców, co może znacząco wpłynąć na wizerunek i wyniki finansowe firmy. Te organizacje zwracają szczególną uwagę na źródło i sposób produkcji tkanin, podkreślając ich wpływ na środowisko naturalne, co jest kwestią kluczową dla branży odzieżowej.

Wyzwanie 4: Jak ocenić wpływ organizacji w całym łańcuchu wartości?

Ocena wpływu organizacji w całym łańcuchu wartości jest kluczowa dla zrozumienia zarówno pozytywnych, jak i negatywnych konsekwencji jej działalności. Dyrektywa CSRD zobowiązuje firmy do raportowania informacji odnoszących się nie tylko do własnej działalności przedsiębiorstwa, ale i całego łańcucha wartości, zarówno na wyższym, jak i niższym szczeblu, w tym analizy produktów, usług, relacji biznesowych oraz łańcucha dostaw.

Mapowanie łańcucha wartości: Kluczowym narzędziem jest tutaj szczegółowe mapowanie łańcucha wartości, które pomaga zrozumieć, w jaki sposób działalność firmy wpływa na środowisko, społeczność i inne aspekty związane z ESG (aspekty środowiskowe, społeczne i zarządcze). Mapa ta powinna uwzględniać nie tylko bezpośrednie operacje firmy, ale także działania jej partnerów i dostawców. Zastosowanie narzędzi analitycznych, takich jak analiza cyklu życia produktu (LCA) umożliwia ocenę środowiskowego wpływu produktów na każdym etapie ich życia, od surowców po utylizację.

Dla bardziej zaawansowanych dostępne są nowe narzędzia i technologie, takie jak blockchain umożliwiający śledzenie pochodzenia materiałów i produktów; platformy współpracy z interesariuszami, które umożliwiają wymianę informacji między wszystkimi uczestnikami łańcucha wartości, co ułatwia koordynację działań ESG; narzędzia do symulacji scenariuszy pozwalające modelować różne scenariusze działalności i ich wpływ na środowisko i społeczność, co wspiera podejmowanie decyzji strategicznych.

Wyzwanie 5: Włączenie wyników analizy podwójnej istotności do strategii biznesowej firmy

Zastosowanie wyników podwójnej oceny istotności w ogólnej strategii biznesowej organizacji to duże wyzwanie, które wymaga głębokich zmian w podejściu do zarządzania firmą. Przedsiębiorstwa muszą identyfikować i priorytetyzować problemy, które dotąd mogły być niezauważone, co może prowadzić do kluczowych zmian w ich strategii.

Na przykład, analiza może ujawnić nie tylko nadmierną produkcję odpadów, ale także istniejące nierówności płacowe między kobietami a mężczyznami, dotąd nieuznawane za problem. Właściwe zaadresowanie tych tematów wymaga ich integracji z procesami planowania strategicznego i zarządzania ryzykiem.

Kluczowym aspektem jest również zmiana kultury organizacyjnej, wartości i norm postępowania. Kwestie ESG powinny przenikać każdy aspekt działalności firmy, od strategicznego planowania po codzienne operacje. Niezwykle ważna tutaj jest współpraca między różnymi działami gwarantująca, że kwestie ESG są stale uwzględniane przy podejmowaniu decyzji na każdym poziomie organizacji.

Wyzwanie 6: Efektywne zaangażowanie członków zarządu w proces podwójnej materialności

Członkowie zarządu muszą jasno rozumieć, że analiza podwójnej istotności obejmuje także aspekt materialności finansowej, który rzuca światło na ryzyka, możliwości oraz koszty i korzyści związane z biznesem. Uświadamianie wpływu kwestii ESG na działalność firmy może istotnie wspierać kierownictwo w tworzeniu strategii przedsiębiorstwa.

Podejście rozpoczynające się od analizy ryzyka finansowego może ułatwić zaangażowanie kluczowych liderów, takich jak dyrektor finansowy (CFO) oraz dyrektor zarządzający (CEO), już na wstępnym etapie. Zaleca się, by jeden z członków zarządu nadzorował ten proces, aktywnie uczestniczył w określaniu i zatwierdzaniu kluczowych etapów, takich jak wybór tematów, ustalenie definicji czy walidacja interesariuszy.

Jednocześnie warto zauważyć, że nadmierne angażowanie zarządu w proces może okazać się kontrproduktywne i prowadzić do marnotrawstwa zasobów. Z drugiej strony, brak zaangażowania dyrektora generalnego może skutkować brakiem zaufania interesariuszy do wyników tego procesu.

Wyzwanie 7: Identyfikacja i priorytetyzacja ogromnej liczby potencjalnych wpływów, ryzyk i szans może być przytłaczająca

Identyfikowanie i priorytetyzowanie szerokiej gamy potencjalnych wpływów, ryzyk i szans może być zadaniem przytłaczającym. W raportowaniu zrównoważonego rozwoju, które odpowiada na potrzeby różnorodnych interesariuszy, kluczowa jest agregacja i analiza obszernych zbiorów danych. Proces ten można podzielić na trzy etapy: identyfikację kluczowych kwestii, ocenę ich ważności i priorytetyzację.

Pierwszy krok często rozpoczyna się od analizy tematów zawartych w załączniku B (Application requirements) paragraf 12 standardu ESRS 1. Kluczowe jest zintegrowanie tego procesu z analizą specyficznych dla organizacji kwestii, z wykorzystaniem takich narzędzi branżowych, jak SASB (Materiality Finder) i MSCI (ESG Industry Materiality Map), co wspiera identyfikację istotnych dla sektora problemów. W przyszłości z wykorzystaniem sektorowych standardów, które są w trakcie opracowywania przez EFRAG.

Regularny dialog z interesariuszami wspiera proces wyboru najważniejszych tematów i ich ocenę. Nieocenione jest także zaangażowanie ekspertów, którzy pomagają zweryfikować tematy, szczególnie te dotyczące wpływu na środowisko naturalne, uważane za „niemego interesariusza”. Współpraca z ekspertami zewnętrznymi lub wewnętrznymi jest istotna, aby dać gwarancje, że analiza nie opiera się tylko na subiektywnych ocenach i że wybrane kwestie są prawidłowo oceniane.

Wyzwanie 8: Jak często przeprowadzać badanie podwójnej istotności?

Badanie istotności powinno być procesem cyklicznym, realizowanym w regularnych odstępach czasu, z dokładnym dokumentowaniem wszelkich zmian i postępów. Nie ma jednej, uniwersalnej częstotliwości przeprowadzania pełnych ocen istotności, która byłaby odpowiednia dla każdej firmy; nie zaleca się, aby każda firma przeprowadzała pełny proces co roku. Dla większości firm kluczowe tematy nie zmieniają się znacząco z roku na rok, choć ich priorytetowość może się nieco zmieniać. W niektórych branżach zmiany mogą następować szybciej, dlatego ważne jest dostosowanie częstotliwości badania do dynamiki zmian w danym sektorze.