Kodeks cywilny chroni naszą pamięć o zmarłych

Prawo chroni całą sferę uczuciową związaną z kultem zmarłego. Składa się na nią nie tylko prawo do urządzenia grobu, postawienia nagrobka, odwiedzania grobu, modlitwy przy nim i kontemplacji, ale także ochrona dobrego imienia zmarłego.

[b] Kult pamięci zmarłych należy do dóbr osobistych chronionych w art. 23 i 24 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=219D23FE21C8E6E8665122FA12BBEB1F?id=70928]kodeksu cywilnego[/link]. Jeśli bliscy uznają, że pamięć zmarłego jest szargana, mogą otrzymać wsparcie wymiaru sprawiedliwości.[/b] Podstawą jest tu jednak wzgląd nie na zmarłego, ale na odczucia jego żyjących bliskich.

[srodtytul]Prawo do pochówku [/srodtytul]

Sprawy o ochronę dóbr osobistych powstałe na tle takich sytuacji docierają do sądów rzadko. Większość związana jest z samym prawem do urządzenia grobu, ochroną , ale też jego zmiany i przeniesienia zmarłego na inne miejsce. Te uprawnienia są czymś zupełnie innym niż prawo do grobu jako rzeczy mającej określoną wartość materialną. Ten, kto sfinansował budowę grobu, może nim swobodnie dysponować, także sprzedać prawo do pierwszego w nim pochówku.

Podjęcie decyzji o kolejnym pochówku należy do szerszego kręgu bliskich. Choć ramy tego prawa wyznaczają akty o charakterze administracyjnym, tj. ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, o grobach i cmentarzach wojennych, w razie sporu ustalenie tego prawa należy do sądu cywilnego. Potwierdził to [b]Sąd Najwyższy w uchwale z 28 października 2004 r. (sygn. III CZP 59/04)[/b]. Takie stanowisko zajmują także sądy administracyjne na tle sporów o ekshumację bliskiego i przeniesienie go na inne miejsce.

[srodtytul]Konieczna zgoda kuzyna [/srodtytul]

Jedna z takich spraw trafiła na wokandę [b]Sądu Najwyższego 8 listopada 2007 r. (sygn. II CSK 151/07)[/b]. Chodziło o ustalenie praw do dysponowana grobem, w którym w latach 40. ubiegłego wieku pochowano dziadka Małgorzaty S. Nagrobek kamienno- -betonowy w latach 60. ufundował Mieczysław K., syn zmarłego, a jej wuj. Następnie pochowano w tym grobie ciotkę, a w latach 1975 i 1991 rodziców męża Małgorzaty S.

W związku z pochówkiem teściów Małgorzata S. zobowiązała się wobec zarządu cmentarza do ich ekshumowania w razie sprzeciwu osób uprawnionych do dysponowana grobem. Taki sprzeciw zgłosił Andrzej K., syn fundatora grobu.

Małgorzata K. wystąpiła wówczas do sądu przeciwko zarządowi cmentarza o ustalenie jej prawa do dysponowania grobem i ostatecznie sprawę przegrała. Sądu Najwyższego nie przekonał argument, że Andrzej K. nie interesuje się grobem, bo od 29 lat mieszka za granicą. Skoro nie ustalono, że wskutek porozumienia w rodzinie prawo do grobu ma wyłącznie ojciec Małgorzaty S. lub ona, nie wolno jej dysponować grobem bez zgody kuzyna.

[srodtytul]Naruszenie dóbr [/srodtytul]

Równie ważna, a nawet ważniejsza dla bliskich zmarłego niż prawo do grobu może być ochrona jego dobrego imienia jako ich prawa osobistego: kultu pamięci zmarłych. W kronikach sądowych odnotowano wiele takich spraw. Dochodzi do nich z reguły wówczas, gdy dobra sława zmarłego zostanie naruszona publicznie, przez publikację prasową, w książce, w wypowiedzi radiowej itp.

Tak jak w przypadku innych dóbr osobistych,ochrona ta ma pewne ramy i granice. [b]Do uznania, że doszło do naruszenia kultu pamięci zmarłego, nie wystarczą tylko subiektywne przeżycia czy odczucia bliskich.[/b] Sąd musi się zastanowić nad możliwą przeciętną reakcją na zarzuty czy oceny dotyczące zmarłego, wziąć pod uwagę kontekst danej wypowiedzi, a także obiektywną, społeczną reakcję na nią. Nie ma tu jednak jakichś z góry ustalonych, wyraźnych kryteriów. Wiele zależy od realiów sprawy.

[srodtytul]Prawdziwość zarzutów [/srodtytul]

Zasadnicze znaczenie dla ochrony kultu pamięci zmarłego ma prawdziwość dotyczących go zarzutów i ocen. Potwierdza to sprawa wniesiona przez wnuka i brata Jacka Kuronia przeciwko Romanowi Giertychowi. Chodziło o jego wypowiedź, w której przyrównał Jacka Kuronia , uczestnika Okrągłego Stołu, do zdrajców: Szczęsnego Potockiego i Janusza Radziwiłła.

W ocenie sądów tak drastyczna wypowiedź nie została poparta wskazaniem rzetelnych i wiarygodnych źródeł. Także [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 23 września 2009 r. uznał[/b], że działanie Giertycha było bezprawne i naruszało dobra osobiste bliskich Jacka Kuronia w postaci kultywowania jego pamięci. Wypowiedzi ówczesnego wicepremiera mogły także z pewnością naruszać cześć i godność tego zmarłego polityka.

[ramka][b]Decyzja o pogrzebie[/b]

Prawo do pochowania zwłok obejmuje decyzję podejmowaną przez osobę za życia, a po jej śmierci przez uprawnionych do decydowania o miejscu i sposobie pochówku.