Służba cywilna: kiedy kara dyscyplinarna za manifestowanie poglądów politycznych

Członkowie służby cywilnej muszą w swoim działaniu charakteryzować się profesjonalizmem, rzetelnością, bezstronnością i apolitycznością. Tak wynika z celu i zadań, jakie stawia przed całą służbą cywilną powołująca ją do życia ustawa. Chodzi tu o ustawę z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej usc). Aby je zrealizować, ustawa ta nakłada na osoby zatrudnione w tej służbie szczegółowe obowiązki, będące w istocie określonymi nakazami (dodatkowe powinności) lub zakazami (ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności).

Apolityczność i bezstronność

Obowiązek bycia apolitycznym wynika z kilku zakazów, z których jak się wydaje najważniejszym jest zakaz manifestowania swoich poglądów politycznych a w przypadku urzędników tej służby oraz osób piastujących wyższe stanowiska w tej służbie także zakaz tworzenia partii politycznych oraz uczestniczenia w nich.

Obowiązek zachowania neutralności politycznej wynika natomiast przede wszystkim z art. 153 ust.1 Konstytucji. W myśl tego przepisu korpus służby cywilnej działa w urzędach administracji rządowej w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa. Rozwinięcie cytowanej zasady konstytucyjnej stanowią zaś przepisy ustawy o służbie cywilnej oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej.

Czytaj też:

Wymagana neutralność polityczna, ale co ona oznacza?

Apolityczne wybory dla służby cywilnej

W tym kontekście całkowicie zasadne jest pytanie o granice aktywności członków korpusu sc przy wyborach (samorządowych, do sejmu i senatu czy parlamentu europejskiego). Innymi słowy czy osoby zatrudnione w służbie cywilnej mogą aktywnie w nich uczestniczyć, czyli np. czy wolno im prowadzić agitację na rzecz konkretnego kandydata albo samemu kandydować z list partyjnych oraz uczestniczyć w pracach komisji wyborczych.

Bez manifestacji poglądów

To, że członek korpusu służby cywilnej tak jak każdy obywatel ma czynne prawo wyborcze, nie budzi wątpliwości. Nie ma, bowiem żadnego przepisu, który ograniczałby mu to prawo. Oznacza to, że ma on prawo interesować się wyborami i brać udział w spotkaniach wyborczych. W trakcie takich spotkań prezentowane są, bowiem poglądy kandydatów, z którymi członek korpusu sc ma prawo się zapoznać. Przy czym, aby uczestnictwo w takich zebraniach nie zostało uznane za złamanie zakazu z art. 78 ust.2 usc, czyli zakazu manifestowania poglądów politycznych. Istotne jest, żeby w ich trakcie członek korpusu sc nie manifestował swojej aprobaty lub dezaprobaty wobec kandydata i nie stwarzał podejrzeń o sprzyjanie konkretnej partii politycznej. Zwraca na to uwagę Departament Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (dalej DSC KPRM) w swoich wyjaśnieniach na stronie dsc.gov.pl.

W tym miejscu warto przypomnieć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 listopada 2012 r. (III APo 14/12, www.orzeczenia.ms.gov.pl), który wyjaśnił, iż znaczenie wyrażenia „publicznie manifestować poglądy polityczne" jest jednoznaczne i przekłada się na publiczne głoszenie przekonań, poglądów, własnego sposobu myślenia. Aby publicznie manifestować poglądy polityczne trzeba je, zatem publicznie wypowiadać. Oznacza to, że członek korpusu sc ma prawo swoje poglądy polityczne posiadać nie wolno mu ich jednak prezentować publicznie. A zatem w jego przypadku prowadzenie jakiejkolwiek agitacji politycznej czy to w swoim imieniu czy innego kandydata uznać należy za zakazane.

Kandydowanie to nie manifestowanie

Powstaje pytanie czy samo umieszczenie nazwiska członka korpusu sc na liście wyborczej określonej partii do określonego szczebla władz samorządowych czy też do parlamentu będzie równoznaczne ze złamaniem zakazu publicznego manifestowania poglądów politycznych. SA w Warszawie w cytowanym wcześniej wyroku orzekł, że nie. Według niego możliwość umieszczania na listach kandydatów niebędących członkami partii nie jest uzależnione od zaakceptowania w całości światopoglądu tej partii. W sprawie, w której zapadło cytowane orzeczenie obwiniony nie wypowiadał się publiczne, które z poglądów dotyczące kwestii politycznych, socjalnych, gospodarczych są mu bliskie. A zatem, zdaniem sądu, nie manifestował swoich poglądów publicznie. Z orzeczenia tego wynika, więc, że kandydując do parlamentu, (ale też do innych wybieralnych ciał politycznych) członek korpusu sc nie łamie zakazu manifestowania swoich poglądów politycznych. Ale czy nie łamie przy tym zasady neutralności politycznej? W tej kwestii orzecznictwo niestety milczy.

Neutralność polityczna

Niedawno swoje stanowisko w tej sprawie przedstawił jednak DSC KPRM zamieszczając na swoje stronie internetowej stosowne wyjaśnienia. Zgodnie z nimi neutralność polityczna oznacza „niezależność od jakiejkolwiek partii politycznej, nieuwikłanie w bieżącą grę polityczną lub trwałe konflikty ideologiczne i ustrojowe, zachowanie ciągłości działania zgodnie z racją stanu". Neutralność polityczna zakłada, że członek korpusu służby cywilnej:

- nie może „być w żadnym stopniu w swoim działaniu determinowany własnymi przekonaniami politycznymi, religijnymi, ideologicznymi, interesami partyjnymi, grupowymi itd." Chodzi o neutralność polityczną przy realizacji działań, w kontaktach ze współpracownikami, obywatelami, klientami urzędu, traktowanie wszystkich w równy sposób, bez względu na posiadane poglądy polityczne swoje czy drugiej strony;

- wykazuje się zobiektywizowaną i zdystansowaną postawą i tak też postępuje wobec spraw politycznych. Chodzi o neutralność polityczną przy realizacji zadań służbowych, a także o profesjonalne, zgodnie z najlepszą wolą i wiedzą, realizowanie programu Rządu RP, niezależnie od własnych poglądów i przekonań politycznych;

- „nie bierze (...) udziału w szeroko pojmowanej grze politycznej i jest wolny w swym funkcjonowaniu od swoistego „kompleksu" swojej lub jakiejkolwiek partii i prezentuje niezależność wobec nieformalnych oddziaływań partii, partyjnych nacisków polityków (...)." Chodzi o niemanifestowanie publiczne swoich poglądów politycznych w trakcie realizacji obowiązków służbowych, ale również poza pracą.

Zakazy i obowiązki

Oznacza to, według DSC KPRM, że członkowi korpusu służby cywilnej, niezależnie od statusu zatrudnienia czy zajmowanego stanowiska, nie wolno:

- publicznie manifestować poglądów i sympatii politycznych,

- prowadzić jakiejkolwiek agitacji o charakterze politycznym w służbie oraz poza nią,

- podejmować jakichkolwiek publicznych działań bezpośrednio wspierających działania o charakterze politycznym,

- stwarzać podejrzeń o sprzyjanie partiom politycznym.

Jednocześnie jest on obowiązany:

- przestrzegać obowiązujących ograniczeń,

- dystansować się od wszelkich wpływów i nacisków politycznych mogących prowadzić do działań stronniczych,

- dbać o jasność i przejrzystość relacji z osobami pełniącymi funkcje polityczne, przy uwzględnieniu, że relacje te nie mogą podważać zaufania do politycznej neutralności członka korpusu służby cywilnej.

Niemniej należy podkreślić, że ustalenie, czy poprzez określone zachowanie członek korpusu służby cywilnej narusza obowiązki, ma charakter indywidualny i jest uzależnione od konkretnych okoliczności.

Ważne!

Zasada neutralności politycznej obowiązuje zarówno pracownika, jak i urzędnika służby cywilnej – niezależnie od zajmowanego stanowiska.

Udział w wyborach dozwolony

Przyjąć należy, iż co do zasady członkowie korpusu sc mogą korzystać ze swojego biernego prawa wyborczego i kandydować nie tylko do określonego szczebla samorządów, ale także do innych ciał wybieralnych takich jak sejm, senat czy parlament europejski. Jednak, jak wskazuje DSC KPRM decydując się na kandydowanie w wyborach członek korpusu służby cywilnej musi samodzielnie rozważyć, w jaki sposób powinien się zachowywać w okresie przedwyborczym, a zwłaszcza, jakich zachowań powinien unikać. Tym bardziej, że zgodność jego postępowania z zasadami etyki służby cywilnej z uwagi na publiczny charakter kampanii wyborczej może być przedmiotem oceny pracodawcy.

Co mówią przepisy

Zarządzenie nr 70 prezesa Rady Ministrów z 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej:

§ 17. Zasada neutralności politycznej, z uwzględnieniem tego, że partie polityczne w państwie demokratycznym są przewidzianymi przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej i akceptowanymi przez obywateli wyrazicielami ich woli oraz tego, że członek korpusu służby cywilnej może korzystać z zagwarantowanych wolności i praw człowieka i obywatela, w tym prawa do udziału w życiu publicznym, polega w szczególności na:

1) niemanifestowaniu publicznym poglądów i sympatii politycznych, zwłaszcza nieprowadzeniu jakiejkolwiek agitacji o charakterze politycznym w służbie oraz poza nią;

2) dystansowaniu się od wszelkich wpływów i nacisków politycznych mogących prowadzić do działań stronniczych;

3) niepodejmowaniu żadnych publicznych działań bezpośrednio wspierających działania o charakterze politycznym;