Niepełnosprawność dotyka wszystkich grup pracowników, wśród nich także sędziów. W praktyce powstają jednak wątpliwości z określeniem czasu pracy sędziów będących osobami niepełnosprawnymi. Wydaje się przy tym, że obowiązujące regulacje prawa o ustroju sądów powszechnych i regulaminu urzędowania sądów powszechnych oraz ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie pozwalają na odpowiednie ukształtowanie czasu pracy niepełnosprawnych sędziów. Dlatego też celowe byłoby uzupełnienie o ten aspekt obowiązujących przepisów.
Z art. 83 ustawy o ustroju sądów powszechnych wynika wprost, że czas pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań. Zadaniowy czas pracy nie jest czymś szczególnym. Funkcjonuje on także dla wielu innych grup zawodowych na podstawie art. 140 kodeksu pracy, w myśl którego w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją, albo też miejscem wykonywania może być stosowany system zadaniowego czasu pracy. Pracodawca po porozumieniu się z pracownikiem ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając jego wymiar wynikający z norm określonych w art. 129 k.p.
Można stwierdzić, że zadaniowy czas pracy jest wprowadzany wówczas, gdy nie ma potrzeby lub możliwości ustalania, ile dokładnie ma przebywać pracownik w zakładzie pracy.
Pracownik sam określa kolejność, sposób i czas
W systemie zadaniowego czasu pracy rozkład zadań, czas i sposób ich wykonania są ustalane bezpośrednio przez samego pracownika w sposób umożliwiający wykonanie zadań w ramach ustawowych norm czasu pracy. Przypomnieć należy, że wymiar ten zgodnie z art. 129 k.p. wynosi zasadniczo 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym czterech miesięcy.
W odniesieniu do sędziów uznaje się, że zadaniowy czas pracy w praktyce oznacza, że z jednej strony sędzia nie ma obowiązku pracy w oznaczonych godzinach przez określoną liczbę dni w tygodniu i może wykonywać pracę w zasadzie w dowolnym czasie i nie tylko w budynku sądu, z drugiej zaś, że nałożone na niego zadania wymuszają pracę w godzinach urzędowania sądów (zaplanowane czynności procesowe), a jednocześnie poza nimi (zapoznawanie się z aktami spraw, sporządzanie uzasadnień orzeczeń), także w dni wolne od pracy, niedziele, a nawet święta. Tak właśnie wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 15 września 2015 r. (III KRS 49/15).
Zasady pracy osób niepełnosprawnych są nieco odmienne od ogólnych warunków pracy pozostałych pracowników. Dotyczy to także czasu pracy. Generalną zasadą jest, iż czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Jednakże w przypadku osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności wymiar czasu pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę oraz 35 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej). Jest więc znacznie krótszy, jeżeli porównać go z ogólnymi regułami z kodeksu pracy.
Warto także podkreślić, że wskazane powyżej normy mają charakter norm sztywnych i nie mogą być przekraczane. Pracodawca ma przy tym obowiązek jednoczesnego zachowania obu norm: dobowej i tygodniowej. Ponadto osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych (art. 15 ust. 3 ww. ustawy). Jest to wyraźny zakaz dotyczący wszystkich pracowników niepełnosprawnych. Wskazane szczególne regulacje nie dotyczą jedynie pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu oraz osób, wobec których lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą, na wniosek osoby zatrudnionej, wyraził zgodę na pracę w zwykłym wymiarze czasu pracy (art. 16 ww. ustawy).
Niepełnosprawni sędziowie i ich zadania
Oznaczałoby to, że sędzia zaliczony do osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma co do zasady krótszy czas pracy, który nie może przekraczać 7 godzin na dobę oraz 35 godzin tygodniowo. Może pracować dłużej jedynie wówczas, gdy opiekujący się nim lekarz na wniosek sędziego wyrazi na to zgodę. Ponieważ sędzia ma zadaniowy czas pracy, więc gdy ze względu na swoją niepełnosprawność korzysta z obniżonego wymiaru czasu pracy, powinien otrzymywać zadania, które mogą być do wykonania w takiej zmniejszonej normie. Powstaje jednak problem, jak określić te zadania, aby mogły być możliwe do wykonania przez sędziego w takim skróconym okresie.
Automatyczny przydział spraw
Niewątpliwie zasadnicze zadania sędziego to rozpoznawanie przydzielonych mu spraw. Istotne znaczenie ma więc odpowiedni przydział tych spraw. Przydział ten określa przepis § 43 ust. 1 regulaminu urzędowania sądów powszechnych, według którego sprawy są przydzielane referentom (sędziom i asesorom sądowym) losowo, zgodnie z ustalonym podziałem czynności, przez narzędzie informatyczne działające z wykorzystaniem generatora liczb losowych, oddzielnie dla każdego repertorium, wykazu lub innego urządzenia ewidencyjnego, chyba że przepisy niniejszego rozporządzenia przewidują inne zasady przydziału. W myśl § 48 ust. 1 regulaminu w podziale czynności dla każdego sędziego, asesora sądowego i referendarza sądowego uwzględnia się przydział do wydziału lub wydziałów sądu, a w razie przydziału w ramach wydziału do wydzielonej sekcji – również wskazanie sekcji oraz wskaźnik procentowy udziału w przydziale spraw. Przepis ten ustala następnie procentowe wskaźniki udziału, które mogą być niższe niż 100 proc. tylko w przypadkach w nim przewidzianych.
Oznacza to, że zasadniczo sędzia uczestniczy w 100 proc. w przydziale spraw wpływających do jego wydziału. Można więc przyjąć, że co do zasady ma zadania wynikające ze 100-proc. udziału w przydziale spraw. Te zadania limitują jego czas pracy. Czy zatem sędzia będący osobą niepełnosprawną powinien mieć mniejszy zakres zadań, tak aby mógł je wykonywać w zmniejszonej normie czasu pracy? To wydaje się logiczne. Niestety, obowiązujące przepisy nie przewidują możliwości zmniejszenia uczestnictwa w przydziale spraw ze względu na stwierdzoną niepełnosprawność sędziego. Można więc uznać, że istnieje niespójność wymagająca zmiany przepisów regulaminu. Celowe wydaje się wprowadzenie normy pozwalającej na uwzględnienie wskaźnika niższego niż 100 proc. udziału w przydziale wpływających spraw z powodu niepełnosprawności sędziego. Wskaźnik ten mógłby wynosić dla sędziów niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym np. 90 lub 80 proc. W ten sposób zostałby, moim zdaniem, spełniony wymóg obniżonego wymiaru czasu pracy osób niepełnosprawnych. Brak takiej regulacji może natomiast skutkować naruszeniem ich szczególnego uprawnienia do zmniejszonego wymiaru czasu pracy i w konsekwencji stanowić nawet podstawę do różnego rodzaju roszczeń odszkodowawczych.
Autor jest prezesem Sądu Okręgowego w Kielcach
