Jak wskazuje się w orzecznictwie, zachowaniem tym jest m.in. działanie dłużnika polegające na przyznaniu obowiązku świadczenia wynikającego z innego źródła, a więc deklaratywnym stwierdzeniu, że taki obowiązek istnieje i że dłużnik nie zamierza uchylić się od jego wypełnienia, które nazywane jest uznaniem niewłaściwym. Stanowi ono wyraz świadomości (wiedzy) zobowiązanego, której nie musi towarzyszyć zamiar wywołania skutku prawnego w postaci przerwania biegu przedawnienia. Wykazuje wiele podobieństw do oświadczenia woli, jeżeli jest złożone wobec uprawnionego, ponieważ wywołuje skutek materialnoprawny, do zaistnienia którego dochodzi jednak z mocy ustawy. Jest to wywołanie takiej sytuacji, aby określone zachowanie zobowiązanego mogło uzasadniać przekonanie uprawnionego, że jest on świadom jego obowiązku. Konkretne zachowanie zobowiązanego może być także ocenione jako dorozumiane oświadczenie woli, gdy zamiar wywołania przez nieokreślonych skutków prawnych jest niewątpliwy, a na podstawie przejawów tego zachowania wierzyciel może zasadnie przyjmować, iż dłużnik ma świadomość ciążącego na nim obowiązku i zamierza dobrowolnie spełnić świadczenie. Ocena zachowania dłużnika, treści jego stwierdzenia oraz jego skutków jest dokonywana z uwzględnieniem okoliczności, w których doszło do jego wyrażenia (wyrok SN z 21 lipca 2017 r., I CSK 718/16, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza wyraźnie wskazanymi źródłami).
Czytaj także: Arkadiusz Turczyn: Prawda w postępowaniu cywilnym
Właściwe uznanie długu, przybierające formę umowy, zawiera oświadczenie dłużnika potwierdzające, że ciąży na nim określony dług i zobowiązany jest go spłacić. Umowa taka odwołuje się i potwierdza istnienie długu powstałego wcześniej w stosunkach między dłużnikiem a wierzycielem, ale takiego długu nie tworzy. Jeżeli dłużnik dowiedzie, iż dług w rzeczywistości nie istnieje, to podważona zostaje materialnoprawna podstawa zobowiązania i uznanie długu staje się bezskuteczne. Nie jest to przesłanka wymagająca uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli o uznaniu długu, ponieważ nie dotyczy wady tego oświadczenia, lecz jego bezprzedmiotowości (wyrok SN z dnia 9 kwietnia 2015 r., V CSK 398/14).
Artykuł 123 § 1 pkt 2 k.c. ma zastosowanie także do tzw. uznania niewłaściwego, które jest oświadczeniem wiedzy dłużnika o istnieniu zobowiązania wobec wierzyciela. W sytuacji, w której dłużnik nie kwestionuje swojego zobowiązania wobec wierzyciela, ten nie może ponosić negatywnych konsekwencji wynikających z przedawnienia roszczenia, jeżeli pozostawał w przeświadczeniu wywołanym przez samego dłużnika, że nie kwestionuje on obowiązku spełnienia świadczenia. Do przerwania biegu przedawnienia nie jest przy tym nawet konieczna świadomość dłużnika skutków prawnych uznania, skoro następują one niezależnie od jego wiedzy i zamiaru ich wywołania. Ponieważ uznanie niewłaściwe nie jest oświadczeniem woli, w judykaturze przyjęto liberalne podejście do kwestii reprezentacji dłużnika w odniesieniu do złożenia oświadczenia zawierającego uznanie niewłaściwe długu. Za wywołujące skutki przewidziane w art. 123 § 1 k.c. może być uznane także oświadczenie złożone przez osobę, która nawet nie jest samodzielnie uprawniona do reprezentacji dłużnika i która według „zewnętrznej" oceny ma wpływ na decyzje podejmowane przez tę osobę prawną (wyrok SN z 28 listopada 2014 r., I CSK 657/13).
Do uznania roszczenia ze skutkiem w postaci przerwania biegu przedawnienia może dojść przez każde zachowanie się zobowiązanego, które – choćby nie wyrażało zamiaru wywołania tego skutku – dowodzi świadomości zobowiązanego istnienia roszczenia i tym samym uzasadnia przekonanie uprawnionego, że zobowiązany uczyni zadość roszczeniu. Na przykład podjęcie się przez dłużnika naprawy przedmiotu świadczenia dotkniętego wadami może stanowić przejaw uznania w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c. roszczenia wierzyciela o naprawienie szkody wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania (wyrok SN z 9 maja 2013 r., II CSK 602/12).
