Planowałem ten dzień od dawna... mózgiem i fartem zbudowałem każdą cząstkę mojej fortuny. Dysponowanie nią to moje prawo. Rozdawanie jej powinno być moim wyborem, tylko że za bardzo na mnie nastają..." – to słowa wypowiedziane przez bohatera jednej z najpopularniejszych powieści Johna Grishama – „Testament", tuż przed spisaniem testamentu.
Czytaj także:
Testament stanowi rozrządzenie majątkiem testatora na wypadek jego śmierci. Pozwala uporządkować sprawy majątkowe i rozdysponować cały gromadzony za życia majątek zgodnie z wolą i oczekiwaniami testatora. Przy jego braku po śmierci dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Coraz częściej spotyka się sytuacje, gdy tylko jeden z następców, jedno z dzieci, ma zgodnie z jego wolą nabyć największą część majątku albo całość udziałów w firmie, podczas gdy pozostałe dostaną inną część majątku, np. nieruchomości. Nie mając rodziny, możemy też chcieć przekazać majątek fundacji bądź na inne cele charytatywne. Wiele osób żyje w konkubinacie. A testament pozwala przekazać majątek konkubentowi – a więc osobie niespokrewnionej z testatorem. Zdarzają się też sytuacje, gdy chcemy majątek przekazać komuś, kogo najmniej się spodziewają potencjalni następcy. Jak wspominany bohater powieści „Testament", który przekazał cały majątek nieznanej nieślubnej córce, mimo iż miał trzy żony i sześcioro dzieci z tych związków.
Testament pozwala pozostawić majątek tej osobie, której testator chce przekazać majątek. Poza wymienionymi powyżej przypadkami chroni np. małżonka zmarłego w przypadku braku dzieci i dalszych zstępnych (wnuków, prawnuków).
Odpowiednio spisany testament pozwala także na ochronę majątku testatora na wypadek, gdyby dana osoba powołana przez niego jako spadkobierca testamentowy nie chciała (np. odrzuci spadek) lub nie mogła być spadkobiercą, i aby w związku z tak zaistniałą sytuacją nie doszło do dziedziczenia ustawowego. Spadkobierca może poprzez odpowiednie postanowienie w testamencie, w postaci tzw. podstawienia zwykłego, postanowić, iż w przypadku gdy wskazana przez niego osoba jako spadkobierca nie będzie chciała lub nie będzie mogła dziedziczyć, w miejsce tej osoby dziedziczy inna wskazana przez niego osoba.
Testament nie tylko pozostawia testatorowi wybór co do osoby jego następcy, ale również pozwala rozdysponować poszczególne przedmioty, prawa majątkowe na określone osoby. Przy jego braku dziedziczenie ustawowe będzie jedynie określać spadkobierców w częściach ułamkowych do całego spadku, bez przyznawania określonych przedmiotów konkretnemu spadkobiercy. Może więc spowodować konflikt między spadkobiercami. W przypadku firm rodzinnych, gdy przedmiotem dziedziczenia będą udziały – może uniemożliwić, a co najmniej znacznie utrudnić dalsze prawidłowe gospodarowanie firmą, już bez udziału nestora, a z jego dziedzicami ustawowymi, w tym zarządzanie firmą. Dzięki zapisom windykacyjnym testament pozwala uniknąć po śmierci testatora sporu w rodzinie, i zapewnia dalsze sprawne prowadzenie firmy rodzinnej.
W testamencie spadkodawca może także zobowiązać spadkobiercę w postaci zapisu zwykłego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby albo w drodze polecenia nałożyć obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Do zarządzania majątkiem spadkowym, spłacenia długów spadkowych, wykonania zapisów zwykłych, poleceń, wydania majątku spadkowego, zgodnie z jego wolą, testator może w testamencie powołać wykonawcę testamentu. To tylko niektóre z możliwych rozrządzeń.
W przypadku wątpliwości, gdy testament może być tłumaczony rozmaicie, w pierwszej kolejności należy ustalić i dążyć do zapewnienia możliwie najpełniejszego urzeczywistnienia woli spadkodawcy.
Jeśli chodzi o formę, testament może być sporządzony własnoręcznie, poprzez napisanie go w całości pismem ręcznym przez testatora (nie może być sporządzony na komputerze ani spisany przez inną osobę, nawet jeśli podpisze go testator). Następnie podpisuje go testator i opatruje datą. Testament może być także sporządzony w formie aktu notarialnego. Te dwie formy są najczęściej wybierane. Nie każdy testament można sporządzić własnoręcznie. Testament mający zawierać w swej treści zapisy windykacyjne wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Może mieć także formę testamentu allograficznego albo postać testamentu szczególnego: ustnego, podróżnego czy wojskowego, które mogą zostać sporządzone jedynie w przypadku wystąpienia okoliczności wskazanych w przepisach oraz przy zachowaniu ich skuteczności określonej odpowiednimi przepisami.
Testator sam decyduje, czy chce sporządzić testament, w jakiej formie i o jakiej treści. Forma ta i treść nie mogą pozostawać jednak w sprzeczności z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Decydując się na spisanie testamentu, spadkodawca powinien mieć na uwadze dozwolone prawem instytucje prawa spadkowego. Nie każda rzecz czy prawo mogą być na przykład przedmiotem zapisu windykacyjnego, nie można wydziedziczyć np. rodzeństwa, nie można wydziedziczyć dziecka bez powodów, ani zaistnienia przesłanek wskazanych w przepisach.
Przygotowując się do spisania testamentu, należy pamiętać o zachowku, który wprawdzie nie ogranicza dyspozycji testatora, ale może spowodować skierowanie w przyszłości roszczeń pieniężnych najbliższych osób z rodziny, tj. zstępnych, małżonka i rodziców, wobec spadkobierców, zapisobierców, powołanych w testamencie. Przy odpowiednio skonstruowanej treści testamentu, wcześniejszym ustaleniu mogących wystąpić ryzyk można zapobiec w przyszłości konfliktom w rodzinie i przeprowadzić proces sukcesji tak, by przebiegał zgodnie z założeniami i oczekiwaniami nestora, przy jak najmniejszym uszczerbku zarówno dla sukcesorów, jak i innych osób.
Autorka jest radcą prawnym w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych sp.k
