Rzeczpospolita: Równo 70 lat temu rozpoczęła się bitwa między Izraelem a Jorda- nią o Stare Miasto Jerozolimy. Jakie było jej znaczenie?
Dr hab. Wiesław Lizak: Była ona jednym z elementów I wojny izraelsko-arabskiej, choć jej istotą było symboliczne znaczenie miasta, które jest święte dla wyznawców zarówno judaizmu, islamu, jak i chrześcijaństwa. W listopadzie 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję dotyczącą podziału Palestyny na państwo żydowskie i arabskie, w ramach której przewidywano, że Jerozolima będzie odrębną jednostką terytorialną, niewchodzącą w skład żadnego z tych dwóch państw, a będącą pod kontrolą Rady Powierniczej ONZ. Jednak I wojna izraelsko-arabska przekreśliła te plany. Wtedy zaczął się też problem statusu Jerozolimy. Stare Miasto zostało w maju 1948 r. zajęte przez Jordańczyków, a Jerozolima ostatecznie podzielona na dwie części. Jednak w 1967 r., w wyniku wojny sześciodniowej, miasto zostało w całości zajęte przez Izrael. W 1980 r. parlament izraelski przyjął ustawę, na mocy której ostatecznie wcielił Wschodnią Jerozolimę. Pogwałcił w ten sposób postanowienia rezolucji palestyńskiej z 1947 r.
Problem do dziś nie został rozwiązany. W poniedziałek, czyli w dniu przeniesienia amerykańskiej ambasady do Jerozolimy, doszło do starć, w wyniku których zginęło 60 Palestyńczyków, a blisko 2 tysiące zostało rannych.
Problem wykracza poza spór terytorialny. Jest zakorzeniony w emocjach, religii, kulturze i historii. Jerozolima była stolicą starożytnego Izraela, gdzie mieściła się świątynia starożytnych Hebrajczyków. Z kolei dla muzułmanów jest trzecim – po Mekce i Medynie – miastem świętym. Dlatego w trakcie wojny izraelsko-arabskiej przede wszystkim Jordania usiłowała zająć Wschodnią Jerozolimę. Pozwoliło to rządzącym w tym kraju Haszymidom odzyskać status strażnika świętych miejsc islamu, który utracili na rzecz Arabii Saudyjskiej.
W latach 90., w trakcie negocjacji pokojowych, zrodziła się inicjatywa izraelskich i arabskich kół pozarządowych, której celem było zakończenie konfliktu. Proponowano rozszerzenie granic Wschodniej Jerozolimy na sąsiednie obszary wiejskie, na których zostałyby zlokalizowane jednostki administracyjne państwa palestyńskiego. Ale w związku z zerwaniem rozmów pokojowych pomysł nie został zrealizowany.
