Co powinniśmy wiedzieć w czasach pandemii

Ostatnie tygodnie pozwalają z nadzieją patrzeć w przyszłość. Być może – przynajmniej w Polsce – stan epidemii zostanie z końcem roku odwołany, a zastąpiony stanem zagrożenia epidemicznego. Globalne „luzowanie" obostrzeń, w tym zniesienie ograniczeń przemieszczania się, oznacza jednak również zwiększenie ryzyka kontaktu z wirusem SARS-CoV-2. W olbrzymim stopniu to od nas zależeć teraz będzie, czy dostosujemy się do wciąż aktualnych zaleceń, obostrzeń i zasad dyscypliny społecznej, by zminimalizować ryzyko czwartej fali koronawirusa, a więc powrotu do obostrzeń stanu epidemii.

Dotychczas opublikowane materiały, po niezbędnych korektach i aktualizacji, będą nadal dostępne na stronach „Rzeczpospolitej" oraz stronach Partnerów, stanowiąc kompendium podstawowej wiedzy w stanach epidemii lub jej zagrożenia, która najprawdopodobniej jeszcze długo będzie nam potrzebna.

ŚWIADCZENIE POSTOJOWE to forma pomocy publicznej, której celem jest rekompensata utraty przychodów. Przysługuje osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą albo wykonującej umowę agencyjną, umowę zlecenia, o wykonywanie usług bądź umowę o dzieło, gdy w następstwie epidemii doszło do przestoju w działalności przedsiębiorcy, zleceniodawcy lub zamawiającego, a działalność rozpoczęto lub umowę cywilnoprawną zawarto przed 1 kwietnia 2020 r. i rodzaj przeważającej działalności na dzień 31 marca 2021 r. oznaczony jest jednym ze wskazanych kodów PKD (lista takich kodów dostępna jest na stronie zus.pl). Wniosek RSP-DD7, właściwy w tej sprawie, można składać jedynie drogą elektroniczną – przez Platformę Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS); także za pośrednictwem strony gov.pl.

NADZÓR EPIDEMIOLOGICZNY – w świetle ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi – należy rozumieć w dwóch znaczeniach.

W ujęciu indywidualnym jest to obserwacja osoby zakażonej lub podejrzanej o zakażenie bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się połączona z wykonywaniem badań sanitarno-epidemiologicznych celem wykrycia u niej biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia choroby zakaźnej oraz zbieranie, analiza i interpretacja informacji o okolicznościach oraz skutkach zakażenia.

W ujęciu ogólnym nadzór epidemiologiczny to systematyczne gromadzenie, analiza oraz interpretacja informacji o zachorowaniach na określonym obszarze w celu zapobiegania lub zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych.

NOSICIEL to osoba bez klinicznych objawów zakażenia, w organizmie której występuje czynnik zakaźny stanowiący potencjalne źródło zakażenia innych osób. Nosicielstwo może być rezultatem zakażenia bezobjawowego lub wynikać z egzystencji patogenu w organizmie po przechorowaniu choroby zakaźnej na skutek powstania specyficznej równowagi pomiędzy mikroorganizmem a nosicielem. Nosicielstwo może mieć charakter krótko- lub długoterminowy. Skuteczne diagnozowanie nosicieli umożliwia wdrażanie działań profilaktycznych przecinających potencjalne łańcuchy szerzenia się zakażenia. Nosicielstwo może wystąpić zarówno w przypadku patogenów bakteryjnych, wirusowych, jak i pierwotniaczych.

PODEJRZANY O CHOROBĘ ZAKAŹNĄ LUB O ZAKAŻENIE może być objęty określonymi obowiązkami. Osoba podejrzana o chorobę zakaźną to taka, u której występują już zewnętrzne objawy kliniczne charakterystyczne dla wybranej choroby zakaźnej. Potwierdzenie zachorowania wymaga przeprowadzenia dodatkowej diagnostyki.

Natomiast osoba podejrzana o zakażenie to taka, u której – pomimo jej bezpośredniego lub pośredniego kontaktu ze źródłem zakażenia, np. pacjentem chorym na chorobę zakaźną bądź osobą zakażoną bezobjawowo czynnikiem zakaźnym, lub przebywania na terenie zakażonym – nie występują objawy choroby zakaźnej.

Osoby podejrzane o chorobę zakaźną lub zakażenie mogą podlegać izolacji (kwarantanna, izolatorium), czyli odosobnieniu, którego celem jest uniemożliwienie przeniesienia patogenu na kolejne osoby.

BADANIE SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNE przeprowadzane jest w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej. Badanie pozwala stwierdzić, czy osoba przewidziana do pracy z żywnością lub kontaktu z innymi (np. pacjentami lub dziećmi w placówkach edukacyjnych) jest lub nie jest zakażona.

Obowiązkiem takich badań objęte są m.in. osoby wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość zakażania lub przeniesienia choroby zakaźnej na innych. Na badania sanitarno-epidemiologiczne powinien kierować (oraz finansować) pracodawca, jednak można je również wykonać na koszt własny lub w ramach skierowania od lekarza pierwszego kontaktu.

IZOLATORIUM to placówka medyczna służąca odseparowaniu osób z rozpoznaniem lub podejrzeniem choroby zakaźnej niewymagających hospitalizacji, lecz pozbawionych możliwości właściwej izolacji domowej w okresie zaraźliwości. Celem izolacji jest zapobieganie lub przerwanie transmisji – uniemożliwienie przenoszenia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby.

Opiekę zdrowotną w izolatorium zapewnia podmiot ją organizujący, wykonujący działalność leczniczą, a koszty pobytu pacjenta pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia.

Zasady funkcjonowania izolatoriów reguluje rozporządzenie ministra zdrowia z 26 marca 2020 r. (z późn. zmianami) w sprawie standardu organizacyjnego opieki w izolatoriach.

SYSTEM REJESTRACJI NA SZCZEPIENIE przeciw Covid-19 można dokonać na cztery sposoby:

- dzwoniąc na całodobową bezpłatną infolinię – 989

- korzystając z systemu e-Rejestracja na stronie pacjent.gov.pl

- kontaktując się bezpośrednio z wybranym punktem szczepień

- wysyłając SMS o treści: SzczepimySie na numer 664 908 556 lub 880 333 333.

Niezależnie od wybranego sposobu rejestracji należy przygotować swój numer PESEL (lub PESEL bliskiej osoby, która ma być zgłoszona do szczepienia), a w niektórych przypadkach także swój kod pocztowy.

Odsunięcie pracownika od pracy w związku z chorobą zakaźną

Pracodawca nie może swobodnie decydować o odsunięciu pracownika od pracy bądź też skierowaniu go do pracy zdalnej. Może działać jedynie w granicach określonych ogólnie w kodeksie pracy bądź zgodnie z regulacjami obowiązującymi w czasie pandemii. Dla pracodawcy zasadniczym problemem jest możliwość i moment powzięcia wiedzy o stanie choroby, zakażenia lub jego chwila uprawdopodobnienia, iż takie zakażenie nastąpiło. Przeszkodą dla podjęcia działania są tu zarówno przepisy kodeksu pracy, szczególne czasu epidemii, jak też ochrony danych osobowych, w tym danych wrażliwych.

Nosiciel choroby zakaźnej stanowi zagrożenie dla osób w swoim otoczeniu. Jeśli zatem pracodawca zauważy u pracownika symptomy mogące świadczyć o zakażeniu koronawirusem, takie jak gorączka i co najmniej: kaszel, utrata węchu lub smaku, duszności itp., lub też wie, że pracownik przebywał w ostatnim czasie z osobą zakażoną albo prawdopodobnie zakażoną, powinien – w trosce o siebie i zespół – podjąć działania zmierzające do wyeliminowania ryzyka rozprzestrzeniania się wirusa w swoim zakładzie.

Przede wszystkim może – na koszt zakładu pracy i za zgodą pracownika – skierować go na test obecności koronawirusa. Ponieważ w świetle rozporządzenia o ochronie danych osobowych (RODO) informacje o zdrowiu należą do danych wrażliwych, jedynie od woli badanego zależy ujawnienie pracodawcy jego wyniku. Z drugiej strony zgodnie z kodeksem pracy pracownik ma obowiązek przestrzegania zasad higieny i bezpieczeństwa oraz troski o dobro zakładu pracy, a z tego wynika obowiązek poinformowania pracodawcy o niezdolności do pracy wraz ze wskazaniem jej przyczyny (np. zakażenia wirusem SARS-CoV-2).

W przypadku braku zgody pracownika na poddanie się testowi diagnostycznemu pracodawca ma prawo skierować go na tzw. badania sanitarno-epidemiologiczne, jeśli przy wykonywaniu pracy istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. W takiej sytuacji pracownik zobowiązany będzie do poddania się badaniom. Pracodawca może również – jeśli pozwala na to charakter wykonywanej pracy – wykorzystać instrumenty, jakie wprowadziła ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem Covid-19, kierując pracownika do pracy zdalnej. Innym rozwiązaniem skutkującym odsunięciem pracownika od miejsca wykonywania pracy w zakładzie jest uzgodnienie z nim urlopu wypoczynkowego (nie może to być jednostronne skierowanie, jeżeli nie jest to urlop zaległy).

Nie jest natomiast właściwe, a może nawet zostać potraktowane jako mobbing, podejmowanie wobec pracownika działań o charakterze izolacji w zakładzie pracy, choć – ze względu na obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników – zarówno chwilowe odizolowanie pracownika, u którego stwierdzono zakażenie lub jego wysokie prawdopodobieństwo, do czasu opuszczenia przez niego zakładu, jak również niedopuszczenie do pracy pracownika przejawiającego wyraźne objawy Covid-19 wydają się dopuszczalne.

Co ważne, nawet w przypadku pozytywnego wyniku testu czy też wysokiego prawdopodobieństwa zakażenia pracodawca nie jest uprawniony do samodzielnego skierowania pracownika na kwarantannę. Może natomiast środek taki wskazać/zalecić. Kierującym na kwarantannę może być jedynie inspektor sanitarny.

Pracodawca lub zlecający wykonanie prac zobowiązany jest z chwilą powzięcia wiedzy o zakażeniu lub jego wysokim prawdopodobieństwie – przy zachowaniu poufności – do niezwłocznego odsunięcia pracownika od świadczenia pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Robić to jednak w dłuższym terminie można tylko na skutek orzeczenia przez uprawnioną osobę czasowych lub trwałych przeciwwskazań do ich wykonywania.

Konsekwencje prawne niestosowania się do ustanowionych w stanie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nakazów, zakazów lub ograniczeń

Aktem kompleksowo odnoszącym się od 8 maja 2021 r. do kwestii obostrzeń związanych z wystąpieniem na terenie Polski epidemii wywołanej zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 jest aktualnie rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii z 6 maja 2021 r. (DzU z 2021 r., poz. 861), dalej „Rozporządzenie", wydane na podstawie upoważnienia ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Ustawa ta w art. 48a przewiduje kary pieniężne za niestosowanie się do ustanowionych w Rozporządzeniu nakazów, zakazów lub ograniczeń. Za ich naruszenie przewidziana jest kara nawet do 30 tys. zł. Jeżeli nastąpiło skierowanie do pracy przy zwalczaniu epidemii decyzją wojewody lub ministra zdrowia jej niewykonanie może „kosztować" od 5 tys. do 30 tys. zł.