Koszty adwokackie w sporze z ZUS o niezapłacone składki

Rozbieżności w praktyce sądów wywołuje kwestia kosztów zastępstwa procesowego w sprawach z odwołania od decyzji ZUS obciążającej członka zarządu spółki z o.o. za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Przepisy § 6 dwóch rozporządzeń ministra sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie i radcowskie ([link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A59D654B63054A4B649BCBC84AC72C8C?id=167044]DzU z 2002 r. nr 163, poz. 1348[/link] i [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=167045]1349[/link]; dalej łącznie jako rozporządzenie) statuują normy o charakterze ogólnym, które wprowadzają co do zasady stosowanie stawek minimalnych uzależnionych od wartości przedmiotu sporu, także w sprawach „z zakresu ubezpieczeń społecznych” (tytuł rozdziału 3: Stawki minimalne w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych). W niektórych kategoriach spraw normami lex specialis w stosunku do § 6 prawodawca reguluje inne stawki. I tak w sprawach „o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego” stawka minimalna wynosi 60 zł (§ 12 ust. 2 rozporządzenia).

[srodtytul]Według Sądu Najwyższego[/srodtytul]

Sprawa z odwołania od decyzji ZUS ustalającej odpowiedzialność byłego członka zarządu spółki za zobowiązania z tytułu składek nie jest sprawą o świadczenie z ubezpieczenia społecznego. Znajduje więc doń zastosowanie przepis ogólny § 6, a nie § 12 ust. 2 rozporządzenia. [b]Jednoznacznie wskazał na to Sąd Najwyższy w uchwale z 9 marca 1993 r. (II UZP 5/93, OSNC z 1993 roku, nr 11, poz. 194)[/b], wyjaśniając, że: pełnomocnikowi ZUS (radcy prawnemu) za zastępstwo oddziału ZUS w sprawach o wymiar składek na ubezpieczenie społeczne przysługuje wynagrodzenie ustalone zgodnie z zasadami określonymi w § 10 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (obecnie § 6 rozporządzenia).

W uzasadnieniu uchwały wskazał zaś: „składki na ubezpieczenie społeczne nie są świadczeniami pieniężnymi z ubezpieczenia społecznego, lecz świadczeniami na to ubezpieczenie. Dlatego wykładnia gramatyczna § 17 rozporządzenia (obecnie § 12) przemawia przeciwko przyjęciu, że obejmuje on także sprawy o składki na ubezpieczenie społeczne. Wyłączenie spraw o składki na ubezpieczenie społeczne z zasad wynagradzania adwokatów przewidzianych w omawianym § 17 wynika także z wykładni celowościowej tego przepisu. Ma on bowiem na celu ochronę interesów świadczeniobiorców ze względu na społeczny charakter tych świadczeń. Nie można (…) przyjąć, że w katalogu spraw wymienionych w § 17 ust. 2 rozporządzenia mieszczą się też sprawy o składki na ubezpieczenie społeczne, a więc na finansowanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie”.

Zarówno teza uchwały, jak i powołana w uzasadnieniu argumentacja zachowują pełną aktualność pod rządami obecnego rozporządzenia.

[srodtytul]Pogląd, który nie przekonuje[/srodtytul]

[b]Odmienne stanowisko zaprezentował Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 17 maja 2007 r. (III AUa 469/06, opubl. w Biul. SA Ka 2008/1/40)[/b], orzekając, że w tego rodzaju sprawach wysokość stawek minimalnych określa § 12 ust. 2 rozporządzenia. Reguluje on bowiem opłaty „w sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju” w rozumieniu § 5 rozporządzenia, który nakazuje w wypadkach nieuregulowanych stosowanie tego rodzaju analogii. Zdaniem tego SA „nie ulega wątpliwości, że sprawa niniejsza jest – rodzajowo – właśnie sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych. W powołanym rozporządzeniu – spośród kategorii spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych – wymieniono jedynie sprawy o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego. Zatem skoro przepis rozporządzenia wskazuje na kryterium podobieństwa rodzajowego, to jedyną rodzajowo podobną sprawą – objętą tym samym rodzajem postępowania odrębnego – są sprawy oznaczone w treści § 12 ust. 2 rozporządzenia”.

Pogląd ten nie wydaje się trafny.

Przepisy art. 476 § 2 i 3 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C74A8A646D6A23E0C04D7DAE53D90194?id=70930]k. p. c.[/link] wskazują, iż przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się takie, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych dotyczących: ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego, emerytur i rent, innych świadczeń w sprawach należących do właściwości ZUS, odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową albo służbą w policji lub Służbie Więziennej, sprawy wszczęte na skutek niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym terminie, a także sprawy, w których wniesiono odwołanie od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, sprawy o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami oraz sprawy ze stosunków między emerytami lub osobami uposażonymi w rozumieniu przepisów o emeryturach kapitałowych a ZUS.

Mimo tak szeroko zakreślonej definicji spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych rozporządzenie w § 12 ust. 2 określa stawki minimalne jedynie „w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego”, co należy uznać za zabieg świadomy. Na celowość ograniczenia wysokości stawki do 60 zł jedynie dla spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego ze względu na społeczny charakter tych świadczeń wskazywał SN w powołanej uchwale.

[wyimek]Składki na ubezpieczenie społeczne nie są świadczeniami pieniężnymi z ubezpieczenia społecznego, lecz świadczeniami na to ubezpieczenie[/wyimek]

Odmienne stanowisko, prowadzące w istocie do objęcia hipotezą tej normy wszystkich spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, nie wydaje się uzasadnione. Niezależnie od braku podstaw w wykładni językowej i celowościowej przede wszystkim stoi ono w sprzeczności z doktryną racjonalnego ustawodawcy. Gdyby bowiem chciano uregulować w ten sposób stawkę minimalną dla wszystkich spraw z tego zakresu, niewątpliwie stosownie zredagowano by § 12 ust. 2 rozporządzenia, wskazując, iż stawki minimalne wynoszą 60 zł w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Z kolei określenie kręgu tych spraw byłoby oczywiste ze względu na treść art. 476 § 2 i § 3 k.p.c.

[srodtytul]Podobieństwo rodzajowe[/srodtytul]

Nie można też podzielić proponowanej interpretacji zwrotu „w sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju”. Sprawy o obciążenie członków zarządu składkami na ubezpieczenie społeczne nie są w żaden sposób rodzajowo zbliżone do spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego. Jedyne podobieństwo polega na tym, że w obydwu wypadkach wydawana jest decyzja organu rentowego, od której wnoszone jest odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Przepis § 5 nie mówi jednak o sprawach rozpoznawanych w najbardziej zbliżonym trybie, ale o sprawach o najbardziej zbliżonym rodzaju. Podobieństwo rodzajowe zachodzi natomiast z dwoma innymi kategoriami spraw: sprawami o zaległości podatkowe uregulowanymi przez art. 116 ordynacji podatkowej (stosowany odpowiednio na podstawie art. 31 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=ED9AED4EB4C4267545DB95EE0E2BC881?id=184677]ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych[/link]) oraz sprawami z art. 299 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=6211661DB14602B8D719A58BD92B917A?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link] (dawniej art. 298 kodeksu handlowego) regulującego kwestię odpowiedzialności za zobowiązania cywilnoprawne.

Brzmienie wskazanych przepisów jest niemal identyczne, a charakter i zakres toczącego się postępowania – tożsame, zarówno pod względem okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia przesłanek odpowiedzialności, jak i niektórych szczegółowych rozwiązań procesowych, np. rozkładu ciężaru dowodu. Niewielkie odrębności nie wpływają na ewidentne podobieństwo rodzajowe tych właśnie spraw. Fakt, że toczą się one zarówno przed sądami administracyjnymi, jak i powszechnymi, a w tych ostatnich w różnych wydziałach, jedne w zwykłym procesie, a inne w postępowaniu odrębnym, wynika ze względów natury funkcjonalnej i z materialnoprawnego źródła zobowiązań, których dotyczą. Są to jednak ewidentnie sprawy najbardziej zbliżone rodzajowo.

Zastosowanie stawek określonych w § 6 rozporządzenia nie budzi żadnych wątpliwości ani co do spraw cywilnych (art. 299 k.s.h.), ani o zaległości podatkowe (art. 116 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=39E4B8F29B79067AF580785265991745?id=176376]ordynacji podatkowej[/link]), zgodnie bowiem z § 18 ust. 1 pkt 1a rozporządzenia w postępowaniu przed sądami administracyjnymi w pierwszej instancji w sprawie – której przedmiotem zaskarżenia jest należność pieniężna – stosuje się stawkę obliczoną na podstawie § 6.