Odszkodowanie za pozbawienie wolności

Osoba pozbawiona wolności, w sprawie której sąd wydał wyrok uniewinniający lub orzeczenie umarzające postępowanie, ma prawo do dochodzenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia od Skarbu Państwa. Jak wynika ze statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości, w latach 2005–2011 tytułem odszkodowania sądy przyznały łącznie ponad 33 mln zł, a tytułem zadośćuczynienia w latach 2009–2011 ponad 17 mln zł.

Możliwość zgłoszenia roszczeń odszkodowawczych przewiduje art. 552 kodeksu postępowania karnego. Wymogi proceduralne związane ze złożeniem wniosku o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie reguluje rozdział 58 tego kodeksu.

Co to znaczy: niewątpliwie

Ocenę słuszności aresztowania należy badać na podstawie ostatecznego prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie. W zasadzie jednak każde tymczasowe aresztowanie w świetle późniejszego prawomocnego wyroku uniewinniającego bądź orzeczenia umarzającego postępowanie należy uznać za „niewątpliwie niesłuszne".

Definiując „niewątpliwie niesłuszne aresztowanie", należy przyjąć definicję wskazaną przez Sąd Najwyższy. Orzekł on, że jest to aresztowanie „powodujące dolegliwość, której oskarżony (podejrzany) nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także w szczególności jej prawomocnego rozstrzygnięcia".

W zbliżonym tonie kształtuje się orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Wskazuje on, że sądy nie powinny oddalać wniosków związanych z roszczeniami z tytułu niewątpliwego niesłusznego aresztowania, nawet gdy stosowanie tego środka zapobiegawczego było oparte na dowodach, które przemawiały na niekorzyść oskarżonego.

Szybki termin?na wniosek

Bardzo istotną kwestią związaną z możliwością dochodzenia roszczeń jest stosunkowo krótki termin na złożenie wniosku. Jest na to tylko rok liczony od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Po upływie tego terminu zgłoszenie roszczeń odszkodowawczych może prowadzić do ich oddalenia przez sąd.

Wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie nie podlega żadnej opłacie sądowej. Tym samym poszkodowany nie musi ponosić dodatkowo żadnych kosztów, by uzyskać odszkodowanie. Jest to wyjątek od ogólnej zasady odpłatności postępowań o roszczenia o charakterze pieniężnym.

Wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie powinien spełniać wymagania formalne wskazane w art. 119 k.p.k., tj. zawierać:

Ponadto we wniosku należy wskazać kwotę, której się dochodzi tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia. Trzeba przy tym pamiętać, że wysokość odszkodowania sąd ustala zwykle na podstawie rzeczywistych strat materialnych wnioskodawcy.

Sądem właściwym miejscowo, do którego kieruje się roszczenia, jest sąd okręgowy dla miejsca, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego. Przykładowo, jeśli wnioskodawca zwolniony był z Aresztu Śledczego Warszawa-Mokotów, to do rozpatrzenia wniosku właściwy będzie Sąd Okręgowy w Warszawie.

Odszkodowania za niesłuszne zatrzymanie można żądać przez rok od daty zwolnienia. Niesłuszność zatrzymania na 24 godziny, a maksymalnie 48, trzeba jednak wykazać, a uzyskane świadczenie w tym wypadku może okazać się niewysokie.