Czy unioniści wysadzą w powietrze umowę ws. brexitu?

– Czy słyszałeś kiedyś o kraju, na terenie którego towary nie są swobodnie przewożone? Albo o państwie, które nie kontroluje swoich granic? – Ben Lowry, zastępca redaktora naczelnego najstarszej anglojęzycznej gazety świata „Belfast News Letter” i zdeklarowany lojalista, z trudem powstrzymuje emocje, które przecież nie przystoją angielskiemu dżentelmenowi. – Brytyjski rząd jest słaby, słaby, słaby – mówi „Rzeczpospolitej” o rokowaniach, jakie od dwóch lat Theresa May prowadzi z Brukselą.

Emocje rosną, bo unioniści nie czują się pewnie. Od lat nie sprzyja im ani demografia (katolicy mają więcej dzieci i stanowią już niemal połowę ludności Irlandii Północnej), ani geografia, która zdaje się wskazywać, że tak mała wyspa jak Irlandia powinna należeć do jednego kraju. Do tego doszedł teraz czynnik najważniejszy: gotowość rządu w Londynie do stworzenia dla Ulsteru odrębnych rozwiązań prawnych, bo tylko tak można uniknąć przywrócenia kontroli na granicy z Republiką Irlandii po wyjściu Zjednoczonego Królestwa z UE. Dla unionistów to byłby decydujący krok ku przejściu prowincji pod kontrolę Dublina.

Kwestia pryncypiów

Unijny negocjator Michel Barnier od paru tygodni mówi o „oddramatyzowaniu” kontroli towarów przewożonych statkami z Wielkiej Brytanii do Irlandii Północnej z przeznaczeniem na rynek europejski. Wskazuje, że rozładunek kontenerowca trwa i tak przynajmniej dziesięć godzin, więc nikt nie odczuje żadnej zmiany, jeśli w tym czasie inspektor wyrywkowo sprawdzi kilka paczek.

Jednak na tym decydującym etapie negocjacji wszyscy w Dublinie i Belfaście są zgodni, że tu nie chodzi o liczby, raporty i wykresy, które tak bardzo lubi Bruksela, tylko o coś znacznie ważniejszego: tożsamość mieszkańców Irlandii Północnej. Starcie ideowe, w którym nie tylko unioniści przyjmują pryncypialną postawę, ale także władze Republiki nie zgadzają się na żadne zmiany na granicy z Ulsterem.

– Jeśli postawisz tu choćby kamerę, to ktoś zaraz ją zniszczy i będzie musiał pilnować jej policjant. A potem policjanta żołnierz. I tak wrócimy do zasieków i wież kontrolnych, a może i zamachów sprzed porozumienia wielkopiątkowego [z 1998 r. – przyp. red.] – można usłyszeć w irlandzkiej stolicy.

Najbliższe tygodnie będą więc niezwykłą wojną nerwów. Ale w tej rozgrywce unioniści mają kilka atutów, a wśród nich samą Arlene Foster

– To jest osoba z wyjątkowo twardym charakterem – mówi mi wybitny znawca brexitu, który, jak niemal każdy w Dublinie, chce pozostać na tym kluczowym etapie negocjacji anonimowy.

– Gdy Foster była dzieckiem, w nocy do jej domu wdarli się irlandzcy nacjonaliści i kilkakrotnie postrzelili jej ojca, rezerwistę Królewskiej Policji Ulsteru. Ledwo uszedł z życiem. Później, gdy już była nastolatką, autobus, którym jechała, wyleciał w powietrze. Pojazd znalazł się na celowniku IRA, bo kierowca służył w brytyjskiej armii. To naznaczyło Foster na całe życie. Karierę polityczną zaczęła już na studiach i zaszła bardzo daleko: w styczniu 2016 r. została jako pierwsza kobieta premierem autonomicznych władz Ulsteru. Ale tylko na rok: jej zastępca, lider irlandzkiej partii nacjonalistycznej Sinn Fein Martin McGuinness, oskarżył Foster o udział w gigantycznej defraudacji unijnych funduszy na ochronę środowiska i podał się w styczniu 2017 r. do dymisji. I choć liderce Demokratycznej Partii Unionistycznej (DUP) winy nigdy nie udowodniono, i ona zgodnie porozumieniem wielkopiątkowym musiała zrezygnować ze stanowiska.

Od tego czasu Londyn przejął bezpośrednie rządy nad Ulsterem, a głos Sinn Fein w rokowaniach dotyczących brexitu stał się słabo słyszalny. Inaczej z DUP, bo to od dziesięciu posłów ekipy Foster w parlamencie zależy nie tylko przetrwanie rządu May, ale przede wszystkim to, czy przeforsuje ona w Westminsterze ewentualne porozumienie z Brukselą.

Mury w Belfaście

Foster pokazała, że potrafi zagrać tą kartę bezwzględnie. W grudniu brytyjska premier już ogłosiła porozumienie z Unią w sprawie Irlandii, ale dzień później musiała się wycofać, gdy Foster odrzuciła umowę. Liderka DUP równie twarde stanowisko zajęła w miniony wtorek w Brukseli po spotkaniu z Barnierem. Zapowiedziała, że żadnego porozumienia nie będzie, jeśli jej warunki nie zostaną spełnione.

Christopher, uczeń protestanckiej szkoły średniej, który po lekcjach przyszedł pod pomnik królowej Wiktorii w centrum Belfastu, nie ma wątpliwości: jeśli rzeczywiście nie będzie „dealu” i kontrole na granicy Ulsteru z Republiką zostaną przywrócone, przemoc „na pewno wróci”. Kilkaset metrów stąd, po obu stronach Cupar Way, wysokie na kilka metrów mury oddzielają dzielnicę protestancką od katolickiej. Takich „peace walls” jest w tym mieście kilkadziesiąt, nikt ich nie chce rozebrać, bo niemal ćwierć wieku od zawieszenia broni jest na to wciąż „za wcześnie”.