Aktualizacja: 26.08.2011 19:33 Publikacja: 26.08.2011 19:33
?Czadu dawało się na koncertach rockowych już w latach 80. Na zdjęciu tegoroczny Przystanek Woodstock
Foto: Fotorzepa, Dariusz Gorajski
Skończyły się wakacje. Dla wielu spośród uczniów zaje...ste.
Kiedy byłam w podstawówce, zaje...sty oznaczał tyle co jaskrawy. Nic nie wskazywało, że stanie się synonimem słów „świetny, fajny". Odnoszę wrażenie, że niektórzy odbierają świat zero-jedynkowo, tylko w kategoriach: coś jest zaje...ste – coś nie jest zaje...ste.
Jak fajne i niefajne.
Jako studentka musiałam uczęszczać na studium wojskowe. Tam pewien pułkownik do oceny rzeczywistości używał dwóch sformułowań: „O! student – fajnie! i Oj, oj! student – niefajnie. Nie ma innych kategorii – estetycznych czy moralnych. Nie mówi się, że coś jest ładne, piękne, wyszukane, dobre, uczciwe, smaczne, wygodne – jest zaje...ste, tak jak w wojsku było fajne albo niefajne. Poza tym ten przymiotnik jest po prostu wulgarny. Kryje w sobie czasownik – wiadomo jaki.
Mówi pani tylko o części wyrazu. Do tego wstydliwie schowanej w prefiksy i sufiksy. A co z taką, przepraszam za wyrażenie, dupą? Usłyszałam w autobusie zwierzenie chłopaka, który właśnie rozstał się ze swoją dupą. I wyrażał żal, bo – co tu dużo mówić – „w sumie była to fajna dupa, troskliwa i wrażliwa". Czyli w sumie porządna. Choć nie wiadomo, czy blada.
Biedaczek! Taka porządna dupa, a musiał się z nią rozstać! W środowisku gimnazjalistów dupa zaczyna funkcjonować jako słowo zastępujące dziewczynę. Dupa to po prostu dziewczyna – bez żadnych podtekstów (co, prawdę mówiąc, wciąż budzi moje zdziwienie). Być może następuje taki proces, jaki nastąpił z panienką. Kiedyś to słowo oznaczało osobę lekkich obyczajów. Potem, jeśli facet miał panienkę, oznaczało to dziewczynę tylko do łóżka. Z czasem panienka straciła negatywny wydźwięk. Wszystko dlatego, że rozluźniają nam się obyczaje. Kiedy sypianie z kimś przed ślubem stało się czymś powszechnym i przestaje budzić zgorszenie, negatywny wydźwięk niektórych słów odchodzi.
Podobnie było z kobietą, o której w XVI wieku pisano: „Mogąć męże przezywać żony kobietami, aleć też nie do końca mają rozum sami". Kobieta – zanim stała się neutralna – była nazwą obelżywą, oznaczała głównie ladacznicę. Na przyzwoitą mówiło się niewiasta, białogłowa.
Dziś powiedzielibyśmy laska?
Laska to wzór piękna: wysoka, szczupła. To kobieta, z którą można się pokazać.
Ale w wieku starczym, kiedy dokucza kręgosłup, to się nią człowiek podpiera.
Młodzież, od której się zaczęła kariera laski, nie myśli jeszcze o podpieraniu. Raczej o czymś nieodłącznym, z czym się wychodzi na zewnątrz. Z przedmiotem reprezentacyjnym.
Takie uprzedmiotowienie powinno kobiety obrażać!
Jeśli o obrażaniu mowa – pamiętam sprawę lachonka. Pewna dziennikarka nazwała w ten sposób celebrytkę, która zaczęła się pojawiać w towarzystwie innego celebryty. Powiedziała: „znalazł sobie niezłego lachonka". No i się zaczęło. Pytano mnie, co to znaczy lachonek, czy to obraźliwe. Co do obrażania się, wszystko jest sprawą wrażliwości. Natomiast lachonek wywodzi się od słowa laska, jest jego uwspółcześnioną wersją. A laska to przecież kobieta, która zwraca na siebie uwagę dzięki walorom fizycznym. O niemodnie ubranej intelektualistce w ten sposób nie powiemy. No i teraz pytanie: czy lachonek to jest osoba, z którą się chodzi do łóżka? Otóż niekoniecznie. Zawsze powtarzam, że jeśli ktoś godzi się na to, żeby biegali za nim fotografowie, a potem tabloidy opisywały, jak to zakłada pierścionek zaręczynowy, a potem wyrzuca go do rynsztoka, jak jest z jednym mężczyzną, potem z innym, jak rodzą mu się dzieci, jak się kłóci, cieszy, je kraby czy hot-dogi – musi liczyć się z tym, że dziennikarze będą chcieli zajrzeć nie tylko do talerza w restauracji, ale i do sypialni. Używanie takich słów jak lachonek, które mają niedookreślone znaczenie, jest bardzo sprytne. Niby się nie powiedziało, że ten pan używa tej pani w sypialni, ale kto będzie chciał, to sobie tak pomyśli.
Czy o tej dziewczynie można powiedzieć, że się sfrajerowała?
Frajer to po prostu ktoś naiwny, głupiec, niedoświadczony – tak jak w XIX-wiecznej gwarze warszawskiej, z której się wywodzi (mówiono też: bity frajer, dęty frajer). W niektórych środowiskach jednak frajer jest najgorszą obelgą, a to za sprawą gwary więziennej, w której to słowo jest kluczowe. Ludzie grypsują, tworzą więzienną subkulturę. Ich przeciwieństwem są frajerzy – najgorsza kategoria więźniów, osoby wykluczone ze społeczności, takie, z którymi można zrobić wszystko. Język więzienny służy temu, czemu poza więzieniem służy system norm i zachowań: utrzymaniu hierarchii.
Teraz miejsce frajera na najniższym szczeblu hierarchii społecznej zajął dekiel. W internecie powstał nawet tasiemiec „D jak dekiel", wzorujący się na dialogach z „M jak miłość". Do tego jest piosenka „D jak dekiel". „Wiele imion ma, D jak dekiel niepozorny tak, D jak dekiel chodzi drogą swą, gdy go mijasz, czemu wtedy odwracasz wzrok?"
Dekiel to przede wszystkim pokrywka. Potocznie dekiel mówi się na głowę, choć raczej w kontekstach wskazujących na to, że czegoś pod tym deklem brakuje. Gdy więc mówimy o czyjejś głowie dekiel, to raczej nie mamy dobrego wyobrażenia o jego intelekcie. Autorzy filmu „D jak dekiel" – świadomie lub nie – nawiązali do opozycji: uczucie kontra rozum. M jak miłość, czyli uczucie i D jak dekiel, czyli głowa, która jest synonimem mądrości czy raczej – w kontekście dekla – jej braku. To zabawne gry językowe, wykraczające poza poziom jednego zdania czy tekstu. Zwolenników tkliwego serialu „M jak miłość" określamy w sposób prześmiewczy, sugerując, że zamiast głowy mają dekiel.
No a luzik? Jest go coraz więcej. Może to być luzik, czadzik, megaluzik lub luzik arbuzik. Ale to już chyba zanadto infantylne.
Luz jest stanem, w którym jesteśmy spokojni, odprężeni, nie napinamy się. Ta metafora ma podłoże fizjologiczne. Gdy człowiek jest zestresowany, to mięśnie mu się kurczą, napinają – o takiej zdenerwowanej, niespokojnej osobie mówimy, że jest spięta, napięta, że jest kłębkiem nerwów itp.
Spięty przynajmniej nie jest leżakiem. A ci – chociaż lato się kończy – leżą w parkach, na ławkach, no i na dworcach. O leżakach można też usłyszeć w pogotowiu ratunkowym.
Leżak to trochę żartobliwa nazwa osoby nieprzytomnej po wypiciu alkoholu, stosowana przez ratowników medycznych. Każde środowisko ma swój język – jest on znakiem rozpoznawczym ludzi wykonujących jakiś zawód.
O leżaku mówi się też, że jest zawiany. Ale dlaczego na przykład nie nasłoneczniony?
Zawiany to jest raczej nie leżak, tylko osoba, która jeszcze chodzi. Zawiany jest pijak widziany oczami przechodniów, sąsiadów itp. – chodzi chwiejnym krokiem, jakby go wiatr zawiał. Nie może się utrzymać w pionie.
Jest też zazwyczaj czerwony. Ale do tego nikt nie nawiązuje.
To tylko kwestia świeżości spojrzenia. Mój sześcioletni syn uważa, że każdy pijak jest „zużyty i napoczęty" – tak mówi zawsze, gdy widzi zawianych panów pod sklepem.
A skąd się wziął czad? Czy pochodzi od kraju w Afryce, czy od oparów tlenku węgla, przed którymi komendant straży pożarnej ostrzega: bądź czujny?
Czad to woń spalenizny. W znaczeniu przenośnym zaczął się pojawiać powszechnie w latach 80. Dawało się czadu na koncertach rockowych – grano tak głośno i energicznie, jakby zaraz miały się przepalić wszystkie urządzenia na scenie, a gdy coś się pali, to jest i czad; stąd metafora dawania czadu. Widać tu, jak te metafory są spójne, jednolite – opisują świat w sposób wręcz systemowy: intensywne działania, w które wkładamy mnóstwo emocji, odbieramy jako coś, co pali. Zresztą mówi się też: rozpalić namiętności, serca, zagorzały przeciwnik. Gdy zaś ma nastąpić jakaś nieprzyjemna, ale ekscytująca sytuacja, mówimy: będą dymy.
Kiedyś prywatkę można było wyprawić. Teraz można ją odprawić. Ale najpierw zamówić. Prywatka to już bowiem nie impreza, ale kobieta pracująca w branży, w której specjalizują się agencje towarzyskie.
Prywatka to chyba taka pani, którą zamawia się do domu? Niewykluczone, że mamy tu do czynienia z rodzajem specjalizacji zawodowej. Może też być na prywatny użytek, czyli dla konkretnych klientów. Słowo zatem zostało, choć zmieniło znaczenie. Prywatki się wyprawiało w połowie ubiegłego wieku – słownik z przełomu lat 50. i 60. tak je opisywał: „Prywatka – wieczorek taneczny w prywatnym mieszkaniu, połączony z przyjęciem, herbatką". Jakież to było niewinne! Być może wraz ze zmianą charakteru takich „wieczorków" zmieniały się ich nazwy – gdy herbatki ubywało na rzecz innych napojów i gdy „Czerwone gitary" zastąpiły zespoły, które dawały czadu, to i prywatka przekształciła się w imprezę, potem imprę, a teraz chyba domówkę. Te słowa są znakami rozpoznawczymi różnych pokoleń – obecni 60-latkowie bawili się na prywatkach, ich dzieci – na imprezach, a wnuki – domówkach. Język młodzieżowy zmienia się bardzo szybko, bo każde pokolenie ma potrzebę wyróżnienia się, zaznaczenia swojej odrębności. Dlatego na przykład na forach internetowych – gdzie przecież panuje anonimowość – czasami po słownictwie można poznać, kto jest z jakiego pokolenia.
Zawsze swoim studentom na zajęciach z kultury języka powtarzam, że są pewne granice pokoleniowe – to, co dla nich jest neutralne, dla innych (trochę starszych) może być niestosowne, wręcz wulgarne. Tak właśnie jest z zaje...stym i z dupą.
Której nie chcemy zawracać.
To już lepiej „nie zawracać gitary".
© Licencja na publikację
© ℗ Wszystkie prawa zastrzeżone
Źródło: Rzeczpospolita
Skończyły się wakacje. Dla wielu spośród uczniów zaje...ste.
Kiedy byłam w podstawówce, zaje...sty oznaczał tyle co jaskrawy. Nic nie wskazywało, że stanie się synonimem słów „świetny, fajny". Odnoszę wrażenie, że niektórzy odbierają świat zero-jedynkowo, tylko w kategoriach: coś jest zaje...ste – coś nie jest zaje...ste.
"Czy Pani/Pana zdaniem Izrael dopuszcza się zbrodni wojennych prowadząc działania w Strefie Gazy" - takie pytanie zadaliśmy uczestnikom sondażu SW Research dla rp.pl.
Na wniosek prokuratury zatrzymano dwóch policjantów z Inowrocławia, którzy podczas interwencji wobec agresywnego mężczyzny użyli oni paralizatora. Mężczyzna trafił do szpitala, gdzie zmarł.
Środa to kolejny burzowy dzień w Polsce – ostrzega Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), który wydał ostrzeżenia dla większości kraju. Spodziewać się można bardzo silnych opadów deszczu, gradu, a wiatr może osiągać w porywach nawet około 80 kilometrów na godzinę.
We wsi Goławice Pierwsze na drodze znaleziony został martwy łoś. Mimo że o sprawie poinformowani zostali zarówno leśnicy, jak i gmina, to ciało zwierzęcia pozostało tam przed dwie doby. Teraz urzędnicy tłumaczą, jak do tego doszło. Mieszkańcy zwracali uwagę, że jest upał, a w pobliżu miejsca, gdzie leżało zwierzę, chodzą między innymi dzieci.
Synoptycy z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) ostrzegają, że wtorek będzie kolejnym niebezpiecznym dniem pod względem pogody. Pojawić się mogą między innymi gradobicia, ulewy i silny wiatr.
W tym roku CERT Orange Polska opublikował dziesiątą edycję raportu poświęconego cyberbezpieczeństwu w polskim internecie. Co zmieniło się w ciągu dekady i jakie są prognozy?
Zofia Ćwiklińska: Dobra matka stara się zrozumieć, co się w jej dziecku dzieje, ale powściąga się od dawania rad, reagowania. Tak, jakby mówiła: „widzę cię, słyszę cię, wierzę ci, choć nie zawsze wszystko rozumiem."
W Polsce zajmowała się marketingiem. Od 18 lat pracuje w koncernie Toyota Motor Europe jako Menedżerka Działu Mobilności Talentów. W Brukseli okazało się, że we krwi ma japońską filozofię Kaizen i talent do zarządzania zasobami ludzkimi.
Jeszcze wyższe ceny mieszkań i jeszcze wyższe zyski deweloperów - według partii Razem takie konsekwencje niesie ze sobą wprowadzenie w życie rządowego programu „Na start”.
Nominowany do Oscara Morgan Spurlock, najbardziej znany z filmu dokumentalnego "Super Size Me", zmarł w wieku 53 lat.
Premier Donald Tusk na spotkaniu z mieszkańcami Białegostoku odniósł się do wypowiedzi minister rodziny Agnieszki Dziemianowicz-Bąk o planowanej zmianie zasad ustalania minimalnego wynagrodzenia za pracę. Ekonomiści wyliczyli, że zmiana doprowadziłaby do radykalnego wzrostu kosztów zatrudnienia.
Nowe wydarzenia i informacje wokół Funduszu Sprawiedliwości, nowy ambasador przy NATO, deklaracja Donalda Tuska dotycząca wyborów prezydenckich, klincz w sejmikach — to najważniejsze tematy nowego odcinka podcastu „Polityczne Michałki”.
Etos polskiej inteligencji nigdy nie był tak powszechnie podzielany, ani w takim stopniu nie zanikł, jak widzą to jego dzisiejsi piewcy.
Telefon wibruje w kieszeni. Na ekranie informacja: 20.36 alarm lotniczy, udaj się do najbliższego schronu bombowego. Wycie syren oznacza, że istnieje ryzyko, że w stronę miasta zbliża się rakieta lub statek powietrzny.
24 lutego 2022 roku Rosja rozpoczęła pełnowymiarową inwazję na Ukrainę.
Były prezydent i premier Rosji Dmitrij Miedwiediew odniósł się do wypowiedzi szefa MSZ Radosława Sikorskiego w sprawie możliwości użycia przez Rosję broni atomowej. Kolejny raz zagroził, że rosyjskie pociski mogą być skierowane na Polskę.
Około 150 osób pozostaje uwięzionych w zawalonej stacji benzynowej w USA. Przez Stany Zjednoczone m.in. Teksas przeszły potężne tornada.
Pytany o najważniejsze problemy swoich rządów Jarosław Kaczyński zachowuje się jak trzy małpki, które nic nie widzą, nic nie słyszą i nic nie mówią. Długo się tak nie da. PiS albo odetnie się od Suwerennej Polski, albo pójdzie z nią na dno.
Analitycy Instytutu Studiów nad Wojną (ISW) uważają, że przedwczesne rozpoczęcie działań ofensywnych zniweczyło sukces Rosji w regionie Charkowa.
Hamascy bojownicy mieli pojmać izraelskich żołnierzy w trakcie walk w Dżabalii w sobotę - miał poinformować rzecznik zbrojnego skrzydła Hamasu.
Zofia Ćwiklińska: Dobra matka stara się zrozumieć, co się w jej dziecku dzieje, ale powściąga się od dawania rad, reagowania. Tak, jakby mówiła: „widzę cię, słyszę cię, wierzę ci, choć nie zawsze wszystko rozumiem."
Kandydat na prezydenta Donald Trump został wygwizdany i wybuczany przez wielu uczestników sobotniej konwencji Partii Libertariańskiej.
Projekty reformujące Trybunał Konstytucyjny wymagają poprawek, ich kierunek jest jednak słuszny. Nie obyło się także bez głosów krytycznych. Za nami wysłuchanie publiczne proponowanej reformy.
Jest coraz więcej przesłanek, które wskazują, że spór o sądownictwo był sztucznie wykreowany. Konflikt o KRS nie bez powodu przeniesiono na poziom międzynarodowy - mówi Małgorzata Paprocka, sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP.
Kia zaprezentowała elektryczne EV3. Jest wielkości modelu Sportage, nawiązuje nowoczesną stylizacja do większego EV9 i może na jednym ładowaniu pokonać 600 km.
Mercedes-Benz to jeden z najpopularniejszych pracodawców w Niemczech. Ile tak naprawdę można zarobić pracując u tego producenta samochodów? Znamy wielkość wynagrodzeń na różnych stanowiskach.
W Europie działa ok. 300 różnych programów dopłat do rowerów elektrycznych. W Polsce nie ma centralnego systemu tego typu, ale mają je już pierwsze samorządy, jak te z Gdyni czy Białegostoku.
Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych poinformowało o poderwaniu polskich i sojuszniczych myśliwców w związku z atakiem rakietowym Rosji na zachodnią Ukrainę.
"Czy Pani/Pana zdaniem Izrael dopuszcza się zbrodni wojennych prowadząc działania w Strefie Gazy" - takie pytanie zadaliśmy uczestnikom sondażu SW Research dla rp.pl.
24 lutego 2022 roku Rosja rozpoczęła pełnowymiarową inwazję na Ukrainę. Prezydent Rosji mówi o gotowości do negocjacji i stawia warunek.
24 lutego 2022 roku Rosja rozpoczęła pełnowymiarową inwazję na Ukrainę. Hiszpania dostarczy Ukrainie kolejny pakiet pomocy wojskowej w skład którego wejdą m.in. czołgi Leopard.
12 wniosków o odroczenie terminu płatności składek czy rozłożenie ich na raty złożyli dotychczas w ZUS kupcy ze spalonego centrum handlowego Marywilska 44. Przypomnijmy, że spłonęło ok. 1500 sklepów.
Jury wybrało film ciekawego, młodego reżysera amerykańskiego, ale to Mohammad Rasoulof pokazał najważniejsze dzieło festiwalu „Nasiona świętej figi”
Sztuczna inteligencja, ma często za zadanie odpowiadać na pytania, oferować sugestie, a nawet okazywać empatię. Jednak nowe badania wskazują, że w porównaniu z ludźmi z tym sobie nie radzi.
Na kolejnych nagraniach ze spotkań z udziałem Marcina Romanowskiego, Tomasza Mraza i dwóch urzędniczek Funduszu Sprawiedliwości słychać przygotowania do przesłuchań przed Najwyższą Izbą Kontroli i ewentualną komisją śledczą. Ówcześni podwładni instruują Romanowskiego, pełnomocnika Zbigniewa Ziobry ds. Funduszu Sprawiedliwości, co i jak mówić, czego "nie pamiętać". Do nagrań dotarł portal tvn24.pl.
W następstwie pilnego orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, UE wzywa do wstrzymania działań wojskowych w Strefie Gazy. Domaga się tego także Hiszpania.
Po raz pierwszy w historii Jagiellonia Białystok zdobywa mistrzostwo Polski. W ostatniej kolejce Ekstraklasy sezonu 2023/24 niespodziewane rozstrzygnięcie zapadło na dole tabeli.
Radykalna islamska organizacja palestyńska Hamas najwyraźniej planowała ataki w Niemczech. Jak pisze „Welt am Sonntag”, celami miały być ambasada Izraela w Berlinie i amerykańska baza wojskowa w Nadrenii-Palatynacie.
Masz aktywną subskrypcję?
Zaloguj się lub wypróbuj za darmo
wydanie testowe.
nie masz konta w serwisie? Dołącz do nas