Spadkobierca darczyńcy nie odwoła darowizny

Takie orzeczenie zapadło na kanwie sprawy, w której Jacek M. domagał się nakazania swojej córce Sylwii Z. oraz jej mężowie Zygmuntowi Z. złożenia oświadczenia woli przenoszącego na niego prawa własności nieruchomości (imiona fikcyjne).

Rażąca niewdzięczność

Swoje powództwo Jacek M. uzasadniał tym, iż 1 sierpnia 2008 roku wraz ze swoją żoną Stanisławą M. (obecnie już nie żyje) przekazali córce i jej mężowi w formie darowizny  sporną nieruchomość. Zaznaczył przy tym, iż nie została ona nim nigdy wydana. Wobec skrajnego pogorszenia się stanu jego stanu majątkowego oraz regresu stanu zdrowia koniecznym było odwołanie darowizny, co z kolei uzasadnia żądanie pozwu.

W pozwie Jacek M. zaznaczył, że od czasu śmierci jego żony, zachowanie córki i męża uległo zmianie i stało się rażąco niewdzięczne, tj. małżonkowie odmówili opiekowania się ojcem, żądając za czynności pielęgnacyjne pieniędzy, nachodzili go i straszyli usunięciem z nieruchomości.

Sylwia Z. i Zygmunt Z. wnieśli o oddalenie powództwa. Potwierdzili fakt dokonania darowizny, ale wskazali przy tym, że nieruchomość została im wydana, co potwierdza treść umowy darowizny. Zakwestionowali oni fakt jakiekolwiek zmiany stanu majątkowego Jacka M. (w dalszym ciągu pobiera świadczenie emerytalne). Zaprzeczyli także, aby odnosili się do darczyńcy w sposób niegodny, gdyż nie odmawiali mu pomocy, nie żądali odpłatności za opiekę i informowali go o konieczności wyprowadzenia z mieszkania. Przy czym, jak zaznaczyli, mężczyzną opiekowali się dotychczas małżonkowie Wiesława i Edmund P., którzy również zamieszkują w spornym budynku, i to od nich żądali opuszczenia nieruchomości.

Niezadowolenie z zachowania

Rozpatrujący pozew Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze uznał, iż darowizna została wykonana, nie doszło do uszczuplenia majątku powoda oraz rażącej niewdzięczności obdarowanych. W związku z tym sąd stanął na stanowisku, że niezadowolenie powoda z zachowania pozwanych i drobne spory między nimi, których charakter był wyolbrzymiany przez samego darczyńcę, nie wypełniały przesłanek z art. 898 par. 1 Kodeksu cywilnego, który zawiera przesłankę do odwołania darowizny w przypadku, kiedy obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.

Inaczej całą sprawę ocenił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu (sygn. akt I ACa 61/13), który uznał, iż apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie, i zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zobowiązał pozwanych do złożenia w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się wyroku, w formie aktu notarialnego, oświadczenia woli, mocą którego pozwani przeniosą na powoda wynoszący połowę części udział w prawie własności nieruchomości.

Normalna egzystencja darczyńcy

Wyrok taki zapadł na skutek zastosowania przez sąd drugiej instancji przepisu art. 896 k.c. Sąd stwierdził, iż darowizna nie powinna prowadzić do naruszenia normalnej egzystencji darczyńcy i członków jego rodziny. Darczyńca może więc odwołać „darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych".

Uprawnienie to służy jedynie darczyńcy. Nie przysługuje ono ani osobom, względem których darczyńca jest obowiązany do alimentacji, ani też jego spadkobiercy. Norma art. 896 k.c. ma bowiem na względzie osobisty interes darczyńcy oraz osób uprawnionych do alimentacji z jego strony.

Prawo do odwołania darowizny na mocy art. 896 k.c. przysługuje tylko darczyńcy

Jak dalej wskazał sąd, przewidziana w art. 896 k.c. możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej uzależniona jest od zmiany stanu majątkowego darczyńcy, i to od zmiany na jego niekorzyść. Nie ma natomiast żadnego znaczenia dla dopuszczalności odwołania darowizny zmiana sytuacji majątkowej obdarowanego. - Jeżeli nawet darczyńca, zawierając umowę darowizny, kierował się ciężką sytuacją majątkową obdarowanego, a przed wykonaniem darowizny obdarowany wzbogacił się w sposób nagły, to okoliczność ta nie będzie uzasadniać odwołania darowizny i stanowić podstawy do odmowy jej wykonania – wyjaśnił Sąd Apelacyjny, dodając, iż przyczyna, z powodu której doszło do niekorzystnej zmiany w stanie majątkowym darczyńcy, nie ma istotnego znaczenia.

- W stanie faktycznym opisywanej sprawy nie sposób uznać, jak czyni to Sąd I instancji, iż umowa darowizny zawarta w dniu 1 sierpnia 2008 r. została wykonana, a nadto, iż nie nastąpiła istotna zmiana stanu majątkowego darczyńcy uzasadniająca odwołanie z jego strony darowizny – uznał Sąd Apelacyjny.