Majątek ze spadku powinien zostać w rodzinie

Instytucja zachowku jest wyrazem solidarności rodzinnej i nie narusza ustawy zasadniczej – orzekł Trybunał Konstytucyjny.

Publikacja: 26.07.2013 08:47

Majątek ze spadku powinien zostać w rodzinie

Foto: www.sxc.hu

Paweł Rochowicz

Czy przepisy gwarantujące zachowanie części majątku w rodzinie niezależnie od testamentu spadkodawcy nie są ograniczeniem swobody dysponowania własnością? Takich wątpliwości nabrały dwa warszawskie sądy. Zwróciły się do TK o zbadanie przepisów kodeksu cywilnego o tzw. zachowku pod kątem zgodności z konstytucją.

Przypomnijmy, że kodeks gwarantuje spadkobiercom co najmniej połowę (niektórym 2/3) części spadku, który by im się należał przy dziedziczeniu ustawowym. Tym samym, co do zasady, w testamencie nie można zupełnie dowolnie wydziedziczać członków rodziny.

Sąd Okręgowy w Warszawie, który rozpatrywał spór spadkobierców, napisał we wniosku, że dziś straciło już znaczenie historyczne uzasadnienie istnienia zachowku. „Obecnie majątek nie jest wynikiem wspólnej pracy całej rodziny, a zachowek nie pozwala na swobodne decydowanie o przeznaczeniu majątku i przekazaniu go członkom rodziny albo osobom obcym" – napisał sąd we wniosku.

Gwarancje dziedziczenia mają umacniać solidarność rodzinną

Z kolei obecny na rozprawie sędzia Sądu Okręgowego Warszawa-Praga Bogdan Wolski przytaczał przykłady z sądowej praktyki dotyczące sporów o zachowek. Według sędziego świadczą one o tym, że gdy krewni się kłócą i nie utrzymują ze sobą kontaktów, zachowek tylko pozornie chroni wartości rodzinne.

– Gdzie jest ta rodzina, co ma być chronione, gdy w jednej ze spraw kobieta, zresztą zakonnica, pozywa dalekiego krewnego o zachowek, a tym zachowkiem jest mieszkanie, w którym ten krewny mieszka wraz ze swoją najbliższą rodziną? – pytał retorycznie sędzia, domagając się uznania przepisów art. 991 § 1 i 2 kodeksu cywilnego za niekonstytucyjne. I dodał: jeśli system prawa ma chronić rodzinę, to raczej taką, której członkowie wspierają się wzajemnie i łożą na swoje utrzymanie, a nie tylko są prawnie spokrewnieni.

Przepisów o zachowku bronił przedstawiciel Sejmu poseł Wojciech Szarama. Zwrócił uwagę, że przepisy k.c. dają w pewnych sytuacjach prawo do pozbawienia rodziny zachowku (np. zaniedbywanie obowiązków rodzinnych czy przestępstwo względem spadkobiercy).

Trybunał uznał, że prawo do zachowku nie narusza prawa własności i prawa do dziedziczenia. W uzasadnieniu wyroku podkreślił, że jest ono także gwarancją prawa do prywatności i poszanowania życia rodzinnego (sygnatura akt: P 56/11, P 50/12).

– Konstytucja nie reguluje szczegółowo stosunków rodzinnych, jednak jej przepisy powinny być rozumiane jako służące umacnianiu solidarności rodzinnej – mówił sędzia TK Stanisław Rymar. Potwierdził też argumentację Sejmu, że kodeks cywilny daje spadkodawcy kilka możliwości pozbawienia najbliższych prawa do zachowku, jeżeli uzna to za konieczne. – Nie jest to zatem najbardziej dolegliwe ograniczenie dla spadkodawcy – zauważył sędzia Rymar.