Do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy kultury. Gmina może prowadzić takie jednostki organizacyjne działalności kulturalnej jak: muzea, domy kultury, ogniska artystyczne (to tzw. zadania fakultatywne).
Natomiast na podstawie art. 19 ust. 2 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=75336]ustawy o bibliotekach[/link] organizacji i prowadzeniu przez gminę gminnych bibliotek publicznych nadano charakter obowiązkowy. Oznacza to, że gmina (jej organy) nie może się uchylić od realizacji tego zadania. Ma zatem obowiązek zorganizowania i prowadzenia co najmniej jednej gminnej biblioteki publicznej z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych. [b]Liczba ta jest (wraz z lokalizacją) ustalana indywidualnie przez poszczególne gminy w statucie biblioteki.[/b] Zależy od środków finansowych, jakie gmina może przeznaczyć na ten cel.
Przepisy nie pozwalają gminie na organizowanie przez nią biblioteki poprzez łączenie jej z bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi, jak również prowadzenie jej w ramach innej instytucji kultury. Ten zakaz ma na celu nadanie bibliotekom większej niezależności i samodzielności.
Z przepisów ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wynika, że gminna biblioteka publiczna musi być zorganizowana w formie instytucji kultury i wpisana do rejestru prowadzonego przez organizatora, czyli gminę. Poprzez wpis do tego rejestru nabywa osobowość prawną i może rozpocząć działalność.
Samodzielny charakter bibliotek podkreśla się również w orzecznictwie sądów administracyjnych.
