Urzędnik odpowiada za poświadczanie nieprawdy

Urzędnicy, w których kompetencji leży codzienne wystawianie różnego rodzaju dokumentów, powinni pamiętać o tym, że każdy z nich musi być rzetelny i poświadczać wyłącznie prawdziwe okoliczności i fakty. Nawet drobne odstępstwa od tych zasad mogą narazić urzędnika na surową odpowiedzialność karną – nawet do ośmiu lat pozbawienia wolności.

Nie każdy ?usłyszy zarzuty

Zgodnie z art. 271 par. 1 kodeksu karnego funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, popełnia przestępstwo. Grozi za nie kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat.

Przepis ten wprowadza odpowiedzialność karną za urzędowe poświadczenie nieprawdy. Przestępstwo to ma charakter indywidualny, co oznacza, że może je popełnić tylko funkcjonariusz publiczny lub osoba uprawniona do wystawienia dokumentu. Sprawcą tego czynu może być zatem każdy funkcjonariusz publiczny – a więc także pracownik administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego (art. 115 par. 13 pkt 4 kodeksu karnego). Natomiast spośród osób niebędących funkcjonariuszami publicznymi przestępstwo to może popełnić jedynie ten, kto jest uprawniony do wystawienia dokumentu, a więc np. rzeczoznawca budowlany czy inspektor nadzoru budowlanego.

W każdym przypadku osobom tym trzeba udowodnić, że zarzucanego im przestępstwa dopuściły się umyślnie. Tylko wówczas bowiem będą one mogły zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej. W praktyce zatem sprawcy trzeba będzie wykazać, że miał on zamiar popełnienia czynu zabronionego, a więc chciał go popełnić, albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godził (zamiar ewentualny). W przypadku zamiaru ewentualnego nieuczciwy urzędnik musi godzić się na to, że poświadczana okoliczność mająca znaczenie prawne w rzeczywistości może być inna, niż stwierdza on w wystawianym przez siebie dokumencie.

Zabronione ?zachowania

Przestępcze zachowanie się sprawcy w każdym przypadku musi polegać na poświadczeniu nieprawdy w dokumencie co do okoliczności mającej znaczenie prawne – tzw. fałsz intelektualny. W praktyce oznacza to, że sprawca stwierdza czy poręcza prawdziwość, wiarygodność kogoś lub czegoś lub też zaświadcza coś czy potwierdza. W tym przypadku sprawca poświadcza osobie trzeciej nieprawdę, a nie oświadcza nieprawdę co do danej okoliczności we własnym interesie. Osoba dopuszczająca się tego czynu działa wprawdzie we własnym imieniu, ale w cudzej sprawie.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach w swoim wyroku z 26 marca 1998 r. (sygn. II AKa 31/98), właśnie w tym tkwi różnica między sporządzaniem dokumentu, kiedy występuje się we własnym imieniu i we własnej sprawie, a wystawianiem dokumentu, gdy sprawca działa we własnym imieniu, ale w cudzej sprawie.

Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 25 listopada 2004 r. (sygn. WA 24/04) wskazał, że poświadczenie nieprawdy może polegać na potwierdzeniu okoliczności, która nie nastąpiła, lub na przeinaczeniu rzeczywiście zaistniałej bądź na zatajeniu okoliczności, która powinna być zaświadczona w wystawianym dokumencie. Poświadczeniem nieprawdy będzie zatem np. stwierdzenie przez urzędnika, że dana działka jest objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, gdy w rzeczywistości tak nie jest. Fałszerstwa intelektualnego dopuści się również urzędnik, który stwierdzi w dokumencie, że dany obywatel spełnia warunki do otrzymania dodatku mieszkaniowego czy też do otrzymania mieszkania komunalnego, gdy w rzeczywistości nawet nie podjął starań, aby to stwierdzić.

W każdym przypadku poświadczenie nieprawdy musi się odnosić do okoliczności mającej znaczenie prawne, a nie prawnie obojętnej. Chodzi o takie okoliczności, z którymi prawo wiąże określone skutki. Może to zatem dotyczyć potwierdzenia przez inspektora nadzoru budowlanego, że inwestor ukończył roboty i może przystąpić do użytkowania budynku, gdy w rzeczywistości prace na budowie nadal trwają. Zgodnie z orzecznictwem (np. wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 1976 r., sygn. IV KR 305/75) ocena, czy konkretne okoliczności mają znaczenie prawne, zależy od rodzaju wystawianego dokumentu i powinna być dokonywana indywidualnie w każdej sprawie.

W przypadku tego przestępstwa, jak słusznie uznał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 25 listopada 2004 r. (sygn. WA 24/04), nie chodzi o podrobienie dokumentu, ten jest bowiem autentyczny.

Surowsze sankcje

Jeżeli nieuczciwy urzędnik dopuszcza się takich zachowań przestępczych w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, to grozi mu surowsza odpowiedzialność karna – od sześciu miesięcy do ośmiu lat pozbawienia wolności (art. 271 par. 3 kodeksu karnego).

Na podstawie tego przepisu surowiej karane jest przede wszystkim działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Chodzi tu o przyjmowanie nie tylko pieniędzy, ale także innych wartościowych przedmiotów, np. drogiego pióra, zegarka czy zagranicznej wycieczki. Ważne, by wartość takiego świadczenia można było określić w pieniądzu. W przypadku korzyści osobistej chodzi o świadczenia o charakterze niemajątkowym polepszające sytuację osoby, która je uzyskuje, jak np. obietnica awansu.