Jak zwolnić pracownika samorządowego

Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (dalej: u.p.s.) przewiduje, że przepisy tej ustawy stosuje się do osób zatrudnionych w:

- ?urzędach marszałkowskich i wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych,

- ?starostwach powiatowych i powiatowych jednostkach organizacyjnych,

- ?urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych,

- ?biurach (lub ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki, a także

- ?biurach (lub ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.

Przepisy u.p.s. mają zastosowanie do wszystkich podwładnych zatrudnionych w tych jednostkach, chyba że ich status prawny określają odrębne przepisy. Takimi odrębnymi przepisami są np. ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (tekst jedn. DzU ?z 2014 r., poz. 191) czy ustawa z ?25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedn. DzU ?z 2012 r., poz. 406 ze zm.).

W sprawach dotyczących zatrudnienia pracowników samorządowych nieuregulowanych w u.p.s. stosuje się odpowiednio kodeks pracy (dalej: k.p.). Spory ze stosunku pracy tych podwładnych rozpoznają właściwe sądy pracy (art. 43 u.p.s.).

Trzy podstawy zatrudnienia

W myśl u.p.s. pracownicy samorządowi są zatrudniani na stanowiskach:

- ?urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych,

- ?doradców i asystentów, a także

- ?pomocniczych i obsługi.

Zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie odwołany przez organ, który go powołał

Wykaz stanowisk z uwzględnieniem tego podziału jest zawarty w rozporządzeniu Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych.

Od zajmowanego stanowiska zależy sposób nawiązania stosunku pracy. Pracownik samorządowy może być bowiem zatrudniony na podstawie wyboru, powołania lub umowy o pracę (art. 4 ust. 1 u.p.s.). Od zajmowanego stanowiska i podstawy zatrudnienia zależą zaś czynności, jakie trzeba podjąć, aby doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy.

Wygaśnięcie mandatu

Na podstawie wyboru zatrudnia się obligatoryjnie:

- ?w urzędzie gminy: wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a także

- ?w urzędzie m.st. Warszawy: burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, jego zastępcę i pozostałych członków zarządu dzielnicy m.st. Warszawy.

Statut województwa, powiatu lub związku jednostek samorządu terytorialnego może także przewidywać zatrudnienie na postawie wyboru odpowiednio:

- ?w urzędzie marszałkowskim: marszałka województwa, wicemarszałka i pozostałych członków zarządu województwa,

- ?w starostwie powiatowym: starosty, wicestarosty i pozostałych członków zarządu powiatu,

- ?w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczącego zarządu związku i pozostałych członków zarządu.

Jak zwrócił uwagę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 11 maja 2010 r. (sygn. akt III SA/Lu 106/10), w odniesieniu do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) akt wyboru powoduje automatycznie nawiązanie stosunku pracy. Stosunek pracy z wyboru nie ma samodzielnego charakteru. Powstaje w celu wykonywania mandatu i istnieje przez okres jego trwania. W myśl art. 73 § 2 k.p. stosunek pracy w wyboru rozwiązuje się z wygaśnięciem mandatu.

Przykład:

Skazanie wójta prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego ?lub umyślne przestępstwo skarbowe powoduje, że traci on prawo wybieralności, co wywołuje skutek ?w postaci wygaśnięcia jego mandatu. Na podstawie art. 73 § 2 k.p. wygaśnięcie mandatu powoduje rozwiązanie się stosunku pracy. Zgodnie z art. 492 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (DzU nr 21, poz. 112 ze zm.) w razie skazania wójta wygaśnięcie mandatu stwierdza komisarz wyborczy, w drodze postanowienia, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu wójta doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie, a także przewodniczącemu rady gminy.

Uzupełnienie tych regulacji zawarto w art. 6a u.p.s. Zgodnie jego treścią w razie skazania prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe: zastępcy wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, wicestarosty, członka zarządu powiatu, marszałka województwa, wicemarszałka województwa, członka zarządu województwa, skarbnika gminy, powiatu lub województwa, sekretarza gminy, powiatu lub województwa, przewodniczącego zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego, członka zarządu tego związku, burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, zastępcy burmistrza, członka zarządu dzielnicy m.st. Warszawy lub pracownika samorządowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na stanowisku urzędniczym, doradcy bądź asystenta, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego albo podmiot wykonujący czynności z zakresu prawa pracy wobec danego pracownika samorządowego odwołuje go lub rozwiązuje z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem – najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym uzyskał informację o prawomocnym skazaniu.

W art. 40 u.p.s. zastrzeżono, że wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), burmistrzowi dzielnicy m.st. Warszawy, jego zastępcy i pozostałym członkom zarządu dzielnicy m.st. Warszawy, staroście, wicestaroście, członkom zarządu powiatu oraz marszałkowi, wicemarszałkowi i członkom zarządu województwa, których stosunek pracy został rozwiązany w związku z upływem kadencji, przysługuje odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia obliczonego według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Jeżeli taka osoba zostanie ponownie zatrudniona w najbliższej kadencji na podstawie stosunku pracy z wyboru w tym samym urzędzie, wskazana wyżej odprawa nie przysługuje.

Odwołanie ?w każdym czasie

Zgodnie z u.p.s. na podstawie powołania zatrudnia się zastępcę wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a także skarbnika gminy, powiatu lub województwa. W myśl art. 68 § 11 k.p. zasadą jest, że stosunek pracy na podstawie powołania nawiązuje się na czas nieokreślony. Tylko w sytuacji gdy na podstawie przepisów szczególnych pracownik został powołany na czas określony, stosunek pracy tego podwładnego nawiązuje się na okres objęty powołaniem. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z ?5 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I PK 29/08, OSNP 2010/1-2/3) takim szczególnym przepisem nie jest regulacja, zgodnie z którą zastępca wójta po upływie kadencji wójta pełni swoje obowiązki do czasu objęcia obowiązków przez nowo powołanego zastępcę. Zastępca wójta jest więc zatrudniony na podstawie powołania na czas nieokreślony.

W art. 70 k.p. przewidziano jednak, że pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie – niezwłocznie lub w określonym terminie – odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał.

Zasadą jest, że odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę. W okresie wypowiedzenia podwładny ma wówczas prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Odwołanie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 k.p. uprawniających pracodawcę do natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę.

W art. 72 k.p. zawarto dodatkowe regulacje łagodzące skutki odwołania w przypadku podwładnego w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, pracownicy w ciąży lub osoby objętej ochroną przedemerytalną.

Przykład:

Pracownik zatrudniony na stanowisku zastępcy burmistrza został odwołany w okresie swojej usprawiedliwionej nieobecności w pracy (choroba potwierdzona zaświadczeniem lekarskim). Odwołanie ze stanowiska zastępcy burmistrza jest równoznaczne z wypowiedzeniem jego umowy o pracę lub rozwiązaniem tej umowy bez wypowiedzenia. Bieg wypowiedzenia rozpocznie się jednak dopiero po upływie okresu jego usprawiedliwionej nieobecności ?w pracy. Gdyby taka nieobecność trwała dłużej niż okres przewidziany ?w art. 53 § 1 i 2 k.p. (czyli przy zatrudnieniu u danego pracodawcy co najmniej przez sześć miesięcy, dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze trzy miesiące), dopuszczalne byłoby rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia.

Rodzaje umów o pracę

Z pozostałymi pracownikami samorządowymi, którzy z uwagi na swoje stanowisko nie są zatrudniani na podstawie wyboru lub powołania, zawiera się umowy o pracę. W art. 16 u.p.s. przewidziano, że umowny stosunek pracy nawiązuje się na czas nieokreślony lub na czas określony. Jeżeli zachodzi konieczność zastępstwa podwładnego w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, pracodawca może w tym celu zatrudnić inną osobę na podstawie umowy o pracę na czas określony, obejmujący czas tej nieobecności (tzw. umowa na zastępstwo).

U.p.s. nie przewiduje zatrudniania pracowników samorządowych na okres próbny. Ustawodawca zastrzegł jednak, że w przypadku osób podejmujących po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, umowę o pracę zawiera się na czas określony nie dłuższy niż sześć miesięcy, z możliwością wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Przez osobę podejmującą po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym rozumie się osobę, która nie była wcześniej zatrudniona w jednostkach samorządu terytorialnego na czas nieokreślony albo na czas określony dłuższy niż sześć miesięcy i nie odbyła służby przygotowawczej zakończonej zdaniem egzaminu z wynikiem pozytywnym (por. wyjaśnienia zawarte w piśmie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 6 sierpnia 2009 r., nr BMK-0660-e:1693/2009/PO). Są to regulacje szczególne w stosunku do tych zawartych w k.p.

Przykład:

W urzędzie gminy są zatrudnieni m.in.: pracownik na zastępstwo za podwładną przebywającą na rocznym urlopie wychowawczym, osoba, która podjęła po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym, a także pracownik obsługi zatrudniony na podstawie kolejnej umowy na czas określony. W przypadku gdyby pracodawca chciał wypowiedzieć im te umowy, powinien pamiętać ?o następujących zasadach.

Na podstawie art. 331 k.p. okres wypowiedzenia umowy na zastępstwo wynosi trzy dni robocze. Przez dni robocze należy rozumieć wszystkie dni, które nie są niedzielami i świętami ustawowo uznanymi za dni wolne od pracy (por. m.in. wyjaśnienia zawarte ?w piśmie Głównego Inspektoratu Pracy z 1 marca 2010 r., nr GPP-517-4560-14-1/10/PE/RP).

Z osobą, która podjęła po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym, można rozwiązać umowę za dwutygodniowym wypowiedzeniem, na podstawie art. 16 ust. 2 u.p.ż.

Natomiast w przypadku pracownika obsługi, zatrudnionego na podstawie kolejnej umowy na czas określony, trzeba pamiętać o art. 33 k.p. Zgodnie z tym przepisem przy zawieraniu umowy o pracę na czas określony dłuższy niż sześć miesięcy strony mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Jeżeli umowa została zawarta na okres do sześciu miesięcy lub nie przewidziano w niej możliwości wypowiedzenia, pracodawca nie będzie mógł skorzystać z takiego uprawnienia. Pomimo niespełnienia tych warunków, wypowiedzenie byłoby dopuszczalne w razie zwolnienia pracownika na podstawie ustawy ?z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy ?z przyczyn niedotyczących pracowników (por. art. 5 ust. 7 tej ustawy, a także art. 411 § 2 k.p.). Należy również pamiętać, że zgodnie ?z art. 251 k.p. zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych ?z zawarciem umowy na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę na czas określony na następujące po sobie okresy, a przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy nie przekroczyła miesiąca. W takim przypadku wypowiedzenie umowy przez pracodawcę podlegałoby rygorom wymaganym przy umowach na czas nieokreślony.

W art. 17 u.p.s. zastrzeżono, że zatrudnienie podwładnych na stanowiskach doradców i asystentów następuje na czas pełnienia funkcji przez odpowiednio wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka. Wcześniejsze rozwiązanie umowy z doradcą lub asystentem może być dokonane za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Przyjmuje się, że do takich umów nie ma zastosowania art. 251 k.p.

Przy zwalnianiu pracowników samorządowych pracodawca musi pamiętać o przestrzeganiu ograniczeń przewidzianych w k.p., dotyczących m.in. ochrony kobiet w ciąży.

Przykład:

Pracownica samorządowa, zatrudniona na czas określony, zaszła w ciążę. W takim przypadku, na podstawie art. 177 § 3 k.p., zawarta z nią umowa o pracę, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, przedłużona jest do dnia porodu. Zasadą jest również, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży podwładnej (art. 177 § 1 k.p.).

Dodatkowe świadczenia

Na podstawie art. 38 u.p.s. w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy pracownikowi samorządowemu należy się jednorazowa odprawa w wysokości:

- po 10 latach pracy – dwumiesięcznego wynagrodzenia,

- po 15 latach pracy – trzymiesięcznego wynagrodzenia oraz

- po 20 latach pracy – sześciomiesięcznego wynagrodzenia.

Do okresów pracy uprawniających do takiej odprawy wlicza się nie tylko pracę w urzędzie, ale wszystkie poprzednio zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Przejście na emeryturę lub rentę może także wiązać się ze wcześniejszą wypłatą nagrody jubileuszowej. W razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę pracownikowi samorządowemu, któremu do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, wypłaca się tę nagrodę w dniu rozwiązania stosunku pracy.

W sytuacji zwalniania podwładnych na podstawie ustawy z ?13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników trzeba wypłacić im odprawę przewidzianą w tej ustawie.

Rozwiązanie stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego może natomiast spowodować zmniejszenie lub brak wypłaty tzw. trzynastki za ten okres. Zgodnie z ustawą z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej zasadą jest bowiem, że pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do trzynastki w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej sześć miesięcy.

podstawa prawna: art. 2–43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 223, poz. 1458 ze zm.)

podstawa prawna: art. 30–67, art. 68–75, art. 177 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 98 ze zm.)

podstawa prawna: art. 1–10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.)

podstawa prawna: art. 1–5 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1144 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzenie Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1050 ze zm.)

Budżet Państwa Zwalnianie z Pracy Praca w Samorządzie Urzędnicy