Dyskusje nie rozwiążą problemu asesorów

Powołany w listopadzie nowy Sejm miał rozpocząć swoje prace od zmian przepisów dotyczących asesorów. Prezydent zapowiadał wówczas, że jak najszybciej chce przesłać do parlamentu własne projekty zmian konstytucji i ustawy o ustroju sądów powszechnych. Do dziś tego nie zrobił.

W lutym ma być gotowy konkurencyjny projekt Krajowej Rady Sądownictwa. Nad swoim pomysłem pracuje też Ministerstwo Sprawiedliwości, chociaż na razie powołało zaledwie zespół, który pracuje nad założeniami. Problem w tym, że czas goni. Od październikowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który pozwolił asesorom pozostać w sądach przez 18 miesięcy, minęły już trzy miesiące, a o sprawie wciąż się tylko dyskutuje.

Każdy sędzia na początku swojej kariery jest asesorem. Już wówczas może wydawać wyroki, nawet w ważnych sprawach, decydując np. o tymczasowym aresztowaniu czy umorzeniu śledztwa. Asesorzy stanowią dziś niemal 25 proc. kadry orzeczniczej w sądach i rocznie załatwiają około 3 mln spraw. – Jeśli znikną z sądów, oznaczać to będzie zapaść wymiaru sprawiedliwości – przepowiadają eksperci.

Prezydenckie projekty nowelizacji konstytucji i ustawy o ustroju sądów powszechnych były już w Sejmie poprzedniej kadencji. Doczekały się tylko pierwszego czytania. Do nowego Sejmu miały trafić w pierwszej kolejności. Do dziś ich nie ma. Dlaczego? – zapytaliśmy w biurze prasowym prezydenta. Nie otrzymaliśmy odpowiedzi.

Pierwsza z planowanych wcześniej prezydenckich propozycji jest taka: nominacja dla sędziego – ale tylko na najniższe stanowisko sędziowskie – nastąpi na czas oznaczony od dwóch do czterech lat. Kolejna będzie już na czas nieoznaczony. Chodzi o nominacje w sądach rejonowych, garnizonowych i wojewódzkich administracyjnych. Dzisiejsi asesorzy z mocy prawa staną się tzw. sędziami na próbę. Czas spędzony do tej pory za sędziowskim stołem zaliczy się im do okresu próby. Wolny sędziowski etat zostanie obsadzony w drodze konkursu. Po okresie próby konkursu już nie będzie. Wystarczy ocena, którą młody sędzia dostanie.

– To nie konstytucję powinno się przystosowywać do ustawy, tylko ustawę do konstytucji – mówi „Rz” sędzia Stanisław Dąbrowski, przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa. I dodaje, że zmiana ustawy zasadniczej wcale nie jest konieczna. Potrzebne jest natomiast przygotowanie przepisów przejściowych, które rozwiążą problem dzisiejszych asesorów. Projekt Rady ma być gotowy jeszcze w lutym. Potem sędziowie rozpoczną starania o poparcie własnej inicjatywy, by szybko trafiła do Sejmu.

Rada chce, by zamiast asesury utworzyć dodatkowy, pierwszy szczebel w hierarchii stanowisk sędziowskich, tzw. sędziego grodzkiego. Byłby on powoływany przez prezydenta na wniosek KRS na czas nieokreślony. Miałby ograniczone kompetencje i orzekał w sprawach o najmniejszym ciężarze i niewielkiej wadze społecznej. Czas spędzony na sądzeniu byłby sprawdzianem predyspozycji i cech charakteru przed powierzeniem mu poważniejszych spraw. Dopiero po upływie określonego czasu taki sędzia mógłby kandydować na stanowisko w rejonie. Gdyby go nie powołano, orzekałby nadal w najprostszych sprawach.

– Zmiany w ustawie o ustroju sądów powszechnych to jedno z najważniejszych zadań legislacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwości w tym roku – twierdzi sędzia Stanisław Różycki z MS.

W projekcie znajdą się też przepisy o asesorach. Nieoficjalnie dowiedzieliśmy się, że być może instytucja asesora pozostanie w sądach, ale nie będzie on miał prawa do orzekania tak jak dziś.

– To niedobry pomysł. Po co dublować instytucje? Mamy przecież referendarzy – ocenia sędzia Dąbrowski.

– Nie zostali wyposażeni w gwarancje niezawisłości i niezależności, a zatem powierzanie im funkcji sędziego narusza konstytucję – tak 24 października 2007 r. Trybunał Konstytucyjny uzasadnił swój wyrok w sprawie asesorów. Stwierdził, że po wyroku minister sprawiedliwości traci kompetencję do powierzania asesorom czynności sądowych, a obecni asesorzy – kompetencję do wykonywania tych czynności. Sprawy zawisłe przed sądami rejonowymi muszą zostać przejęte przez sędziów.