Jak wyłączyć tzw. neosędziego? Odpowie Izba Kontroli Nadzwyczajnej SN

Zagadnienie prawne w tej sprawie skierował do Sądu Najwyższego Sąd Rejonowy Katowice-Zachód, a ściśle mówiąc, Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych tego sądu. To przy rozpatrywaniu sprawy pracowniczej wyłoniły się bowiem pytania prawne. Katowicki sąd rozstrzygał sprawę sędziego z Krakowa, który pozwał swój macierzysty sąd o zapłatę wynagrodzenia za lata 2021 i 2022. Krakowski sędzia domaga się wyrównania pensji, którą dostałby, gdyby w tamtym czasie nie doszło do zamrożenia mechanizmu waloryzacji wysokości wynagrodzeń sędziów. Zamrożenie przewidziano w ustawach okołobudżetowych w tych latach, w których ustalono podstawę do wyliczenia wynagrodzeń sędziów i prokuratorów, mimo że zasady te były przewidziane w prawie o ustroju sądów powszechnych.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Segregacja i dyskryminacja tzw. neosędziów? Szefowa SN ze stanowczym sprzeciwem

Głos w sprawie planowanych przenosin sędziów wewnątrz warszawskiego Sądu Okręgowego zabrała Małgo...

Sędzia domagał się wyrównania wynagrodzenia. Sprawa trafiła do tzw. neosędziego

Do rozstrzygnięcia tej sprawy pracowniczej wylosowana została sędzia, która, jak się okazało, jest tzw. nowym sędzią, powołanym w styczniu 2024 r. Wcześniej była radcą prawnym i wzięła udział w sędziowskiej procedurze nominacyjnej przed obecną Krajową Radą Sądownictwa, której status i niezależność od władzy politycznej są kwestionowane.

W konsekwencji powód złożył wniosek o jej wyłączenie od orzekania w jego sprawie, podważając jej status jako sędziego i domagając się przeprowadzenia wobec niej tzw. testu bezstronności i niezawisłości. Przypomnijmy, że chodzi o procedurę wprowadzoną w 2022 r., która umożliwia sprawdzanie, czy sędzia spełnia wymogi niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu.

Test w tym przypadku wypadł dla sędzi pomyślnie i nie została ona wyłączona ze sprawy. Powód nie dawał jednak za wygraną i złożył na tę decyzję zażalenie. Argumentował m.in., że chce wyeliminować jakiekolwiek ryzyko kwestionowania ewentualnego korzystnego dla niego rozstrzygnięcia. Jego zdaniem wyrok wydany przez nieprawidłowo obsadzony sąd byłby nic niewart. Obawia się przy tym, że samo wystąpienie z wnioskiem o przeprowadzenie testu niezawisłości i bezstronności może mieć wpływ na sposób rozstrzygnięcia jego sprawy.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Piotr Mgłosiek: „Rolowanie” problemu neosędziów

Czy projektodawca chce jednak otworzyć drogę, tak dla KRS jak i SN, do indywidualnej weryfikacji...

Test bezstronności i niezawisłości sędziego. Kiedy trzeba go przeprowadzać?

W rezultacie tej argumentacji sąd w Katowicach nabrał wątpliwości, czy w tej sprawie powinno w ogóle stosować się procedurę tzw. testu niezawisłości. Spór bowiem nie dotyczy tego, czy sędzia jest niezależna przy wydawaniu orzeczeń, ale czy została w ogóle skutecznie powołana na stanowisko sędziego w rozumieniu konstytucji.

Podkreślono przy tym, że wadliwość ustrojowa tzw. nowej KRS została potwierdzona przez sądy krajowe, Trybunał Sprawiedliwości UE i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Przywołano przy tym m.in. rozstrzygnięcie strasburskiego Trybunału w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce, w którym uznano, że jeżeli sąd nie jest ustanowiony ustawą, to dochodzi do naruszenia przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a dopiero w sytuacji stwierdzenia, że sąd był ustanowiony ustawą, należy badać jego niezależność i bezstronność.

W konsekwencji katowicki sąd stwierdził, że na pojawiające się wątpliwości powinien odpowiedzieć Sąd Najwyższy i właśnie tam skierował zagadnienie prawne. Zapytano w nim, czy sądem ustanowionym ustawą w rozumieniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest organ, w którym zasiada sędzia powołany przy udziale tzw. nowej KRS. Kluczowa jednak jest druga część zagadnienia. Sąd chce też wiedzieć, czy jeśli taki organ nie jest sądem ustanowionym ustawą, to podstawą do wyłączenia sędziego jest art. 91 konstytucji dający pierwszeństwo Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, czy jednak, mimo wadliwości powołania sędziego, do jego skutecznego wyłączenia niezbędne jest przeprowadzenie testu niezależności i niezawisłości.

Co istotne, odpowiedzi na te pytania ma udzielić Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, składająca się wyłącznie z tzw. nowych sędziów powołanych do SN po 2017 r. Przypomnijmy, że status tej izby jako niezależnego sądu jest podawany w wątpliwość w orzeczeniach TSUE i ETPC. Termin rozprawy nie został jeszcze wyznaczony. Sprawozdawcą będzie sędzia Adam Redzik.

Sygnatura akt: I NZP 2/25