Czy pojęcie sprawy, o jakim mowa w kpk regulującym wyłączenie sędziego, odnosi się wyłącznie do rozprawy głównej, rozumianej jako orzekanie w głównym przedmiocie procesu, czy obejmuje takie sprawy i postępowania incydentalne, w tym takie, które mają miejsce w ramach sprawy głównej? Takiej treści pytanie prawne zadał Sąd Najwyższy poszerzonemu składowi. Chodzi o rozstrzygnięcie rozbieżności w orzecznictwie samego Sądu Najwyższego. A ponieważ kwestia wyłączenia sędziów z bardzo różnych powodów budzi dziś wielkie emocje, to warto wiedzieć, jak w tych sprawach postępować.
Chodzi głównie o znaczenie pojęcia „sprawa”.
Z jednej strony SN uważa, że wniosek o wyłączenie sędziego nie wszczyna „sprawy” w rozumieniu art. 45 ust 1 konstytucji, a rozpoznawanie wniosku o wyłączenie lub oświadczenie sędziego następuje na tle zasadniczego przedmiotu procesu i ma charakter incydentalny. W związku z tym niedopuszczalne jest orzekanie merytoryczne w przedmiocie wyłączenia sędziego wyznaczonego do rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego, gdyż sąd z udziałem tego sędziego nie jest wyznaczonym do rozpoznania sprawy w konstytucyjnym tego pojęcia znaczeniu. Wniosek o wyłączenie sędziego, który nie rozstrzyga sprawy merytorycznie, a jedynie podejmuje decyzję incydentalną, nie podlega rozpoznaniu jako bezprzedmiotowy.
Zupełnie inne stanowisko zajmuje SN w innym składzie. Ten podkreśla, że instytucja wyłączenia sędziego odgrywa ważną rolę ustrojową i stanowi jeden z najważniejszych elementów gwarantujących bezstronność sędziego. Istota niezawisłości, niezależności i bezstronności, a więc cech, którymi powinni odznaczać się sędziowie i sądy, tkwi nie tylko w osobowości samych sędziów, lecz także w środkach je zabezpieczających. Przepisy kodeksu postępowania karnego o wyłączeniu sędziego nie określają jednak, co należy rozumieć pod pojęciem „sprawy”. Prawem do sądu objęte są wszystkie sytuacje, w których pojawia się konieczność rozstrzygania o prawach podmiotu w relacji do innych równorzędnych podmiotów lub w relacji do władzy publicznej.
Powstała rozbieżność w wykładni pojęcia „sprawa”, w której każda z tych instytucji wyłączenia sędziego mogłaby znaleźć zastosowanie, uzasadnia rozwianie wątpliwości.
