Ile Polaka kosztuje utrzymanie sądów i prokuratur

Takie dane można znaleźć w obszernym, liczącym ponad 500 stron raporcie poświęconym efektywności i jakości wymiaru sprawiedliwości w Europie. Dokument już po raz piąty przygotowała Europejska Komisja na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ).

Choć raport jest opatrzony datą 2014, to trzeba pamiętać, że został on przygotowany w oparciu o dane z 2012 roku.

Analiza obejmuje 46 państw, w tym Polskę. Postanowiliśmy bliżej przyjrzeć się danym dotyczącym wymiaru sprawiedliwości w naszym kraju oraz jak wypada on na tle innych państw.

Wydatki na sądownictwo

Podstawowy wniosek, jaki płynie z raportu mówi o dużym zróżnicowaniu wydatków na sądownictwo w poszczególnych krajach starego kontynentu.

Tylko w dwunastu państwach Europy wydatki na działalność sądów stanowią największą część ogółu wydatków na wymiar sprawiedliwości. Są to Polska oraz Czechy, Grecja, Serbia, Słowenia, Niemcy, Luksemburg, Austria, Monako, Macedonia, Belgia i Czarnogóra.

Z kolei w trzech krajach wydatki na sądownictwo stanowią mniej niż 10% całości wydatków na wymiar sprawiedliwości – to Irlandia Północna (część Wielkiej Brytanii), Irlandia i Norwegia.

Jak czytamy w raporcie, wynika to ze zróżnicowania zakresu obowiązków sądów w różnych krajach. Np. w Polsce czy w Austrii sądy spełniają również funkcje rejestrów nieruchomości i przedsiębiorstw, a np. w Holandii i Azerbejdżanie te funkcje spełniają osobne urzędy.

Badając wydatki na sądownictwo autorzy raportu stwierdzili następującą zależność: państwa uzyskujące znaczne wsparcie finansowe od Unii Europejskiej lub innych struktur międzynarodowych automatycznie znacząco zwiększają wydatki na sądownictwo. Dotyczy to w szczególności Polski i kilku innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej: Bośni i Hercegowiny, Macedonii, Słowenii, Chorwacji, Węgier czy Bułgarii.

Państwa zamożniejsze, np. państwa skandynawskie, Holandia czy Anglia wydają na systemy sądownicze mniejszy procent produktu krajowego brutto (PKB). Nie oznacza to jednak, że zaniedbują sądownictwo – aby uniknąć błędnych wniosków, przy porównaniach należy koniecznie brać pod uwagę zamożność państwa – zaznaczają autorzy raportu.

Oddzielnie dokument traktuje sprawę wydatków na szkolenia w sądownictwie. Jeśli chodzi o tę kwestię w Polsce, to jak czytamy w raporcie, wydatki na edukację i szkolenia są wyższe niż wynikałoby z przyjętego budżetu przeznaczonego na sądownictwo. Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury realizują, bowiem projekty finansowane ze środków europejskich, w których edukacja i szkolenia odgrywają ważną rolę. Niemożliwe jest jednak wydzielenie poszczególnych sum ze względu na zasady dotyczące kosztów kwalifikowanych oraz ze względu na to, że wspominane projekty nie dotyczą wyłącznie edukacji i szkoleń.

Więcej na prokuraturę

Polska znalazła się w grupie państw, w których wydatki na prokuraturę w latach 2010-12 odnotowały największy wzrost. Według raportu aż o 35%.

A jak to wyglądało w innych krajach? Otóż w latach 2010-12 w pewnej liczbie państw wydatki na budżety na prokuraturę wzrosły, w niektórych znacząco (ponad 20%) – Szwajcaria, Norwegia, Azerbejdżan, Rosja, Włochy, Cypr, Słowacja. W przypadku niektórych państw wzrost ten wynika głównie ze wzrostu uposażeń prokuratorów i urzędników prokuratury (Albania, Mołdawia). W innych ważnym czynnikiem jest poszerzenie zakresu uprawnień prokuratury w fazie śledztwa (Szwajcaria, Macedonia).

W niektórych krajach doszło do radykalnej zmiany sytuacji na przestrzeni ubiegłego 4-lecia. O ile w okresie najdotkliwszego kryzysu finansowego budżet prokuratury uległ znaczącemu pomniejszeniu (Łotwa, 2008-2010), w okresie 2010-12 został znacząco powiększony – Łotwa: blisko 30%. Takie same tendencje można zaobserwować w przypadku Mołdawii, Węgier czy Polski (odpowiednio wzrost o 33, 23 i 35%).

Autorzy raportu zwracają jednak uwagę, że trzeba pamiętać o zmianach kursów walut. Z tego względu np. w Gruzji i Chorwacji, choć są w czołówce jeśli chodzi o procentowy wzrost budżetu prokuratury, to kwoty, którymi dysponują organy ścigania w tych krajach w rzeczywistości zmalały.

Gdy sąd pracuje zbyt długo

W raporcie przedstawiono też wyniki badań dotyczących nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemów prawnych w poszczególnych państwach.

Wyróżniono cztery rodzaje takich nieprawidłowości: - zbyt długie postępowanie, - niewykonywanie postanowień sądów, - nieprawidłowe aresztowanie, - nieprawidłowe skazanie.

Polska jest jednym z 22 państw, które oferują procedury odszkodowawcze (kompensacyjne) w przypadku wszystkich czterech nieprawidłowości. Poza Polską są to Andora, Austria, Azerbejdżan, Bośnia i H., Bułgaria, Cypr, Francja, Niemcy, Węgry, Irlandia, Mołdawia, Czarnogóra, Norwegia, Portugalia, Rumunia, Rosja, Serbia, Hiszpania, Szwecja i Macedonia.

Co ciekawe, autorzy raportu wskazują na 10 państw, które nie przewidują możliwości uzyskania kompensacji w przypadku niewykonywania postanowień sądu (w pozostałych trzech – tak): Czechy, Dania, Finlandia, Islandia, Włochy, Litwa, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria.

Z kolei, w Albanii i Turcji ustawodawca nie przewiduje możliwości ubiegania się o odszkodowanie w przypadku zbyt długiego postępowania. W siedmiu krajach można ubiegać się o odszkodowanie tylko w przypadku nieprawidłowego uwięzienia oraz nieprawidłowego wyroku: Armenia, Estonia, Łotwa, Luksemburg, Holandia, Ukraina oraz Anglia i Walia (Wielka Brytania).

Wsparcie finansowe sprzyja reformom

Jak możemy przeczytać w raporcie, wsparcie finansowe z różnych źródeł europejskich i międzynarodowych sprzyja reformom systemów prawnych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i Południowej, zarówno tych, które dołączyły już do UE, jak i tych, które nie należą do niej (Bałkany).