Najnowsze dane statystyczne z 2019 r. wskazują, że liczba prawomocnie orzeczonych rozwodów w Polsce spadła w 2018 r. o prawie 2,5 tys. w stosunku do roku poprzedniego. Jednak liczba rozwodów orzekanych co roku na poziomie istotnie przekraczającym 60 tys. sprawia, że jest to temat, z którym wiele osób ma styczność.

Rozwód jest zwykle przeżyciem bolesnym dla małżonków, a przede wszystkim ich małoletnich dzieci. Rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym w dużej mierze kształtują przyszłość byłych małżonków i ich potomstwa na wiele lat. Dlatego, kiedy już nie sposób uniknąć rozwodu, należy skoncentrować się na zapewnieniu możliwie najkorzystniejszego rozstrzygnięcia i zadbać, aby kwestie takie jak wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego, władza rodzicielska nad małoletnimi, kontakty z dziećmi oraz alimenty zostały rozstrzygnięte w sposób odpowiadający rzeczywistemu przebiegowi małżeństwa i innym okolicznościom stanu faktycznego.

Rozpad związku

W wyroku rozwodowym sąd rozstrzyga przede wszystkim o rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód. Może odmówić orzeczenia rozwodu, gdy ziszczą się szczególne przesłanki lub gdy uzna, że między małżonkami nie doszło do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Przed wniesieniem pozwu o rozwód warto się zastanowić, czy rzeczywiście doszło do rozpadu małżeństwa, czy to tylko przejściowy kryzys albo stan dłuższy, ale tymczasowy, dla którego trafniejszym rozwiązaniem jest np. orzeczenie separacji.

Czytaj także: Rozwód z małżonkiem to jedno, a z jego majątkiem to drugie

Co do zasady sąd wskazuje, który z małżonków zawinił w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Nie orzeka w tej kwestii, gdy strony zgodnie wnoszą o nieorzekanie o winie.

Bez znaczenia dla orzeczenia winy są proporcje, w których każda ze stron przyczyniła się do rozpadu małżeństwa – sąd stwierdza jedynie winę konkretnego małżonka albo jej brak. Kwestia winy, oprócz znaczenia psychologicznego, ma też znaczenie procesowe. Małżonkowi uznanemu za niewinnego łatwiej uzyskać alimenty dla siebie od małżonka wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa, niż kiedy sąd uzna, że oboje małżonkowie ponoszą winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego.

W wyroku sąd rozstrzyga też kwestie o zasadniczym znaczeniu dla małoletnich dzieci stron. W szczególności musi zdecydować, któremu z rodziców pozostawić władzę rodzicielską, a któremu ją ograniczyć i w jakim zakresie. Gdy rodzice przedstawią sądowi pisemne porozumienie dotyczące sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem i gdy to porozumienie jest zgodne z dobrem dziecka, sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom. Ta kwestia jest o tyle doniosła, że silne ograniczenie władzy rodzicielskiej może doprowadzić do znacznego ograniczenia wpływu jednego z rodziców na rozwój i wychowanie dziecka w kolejnych latach.

W wyroku rozwodowym sąd rozstrzyga też o kontaktach rodziców z dzieckiem, chyba że strony zgodnie wnoszą o zaniechanie orzekania w tej kwestii. Często sąd po prostu ustala zakres dni i godzin, w których rodzic, u którego dziecko nie mieszka na stałe, powinien się z nim spotykać, np. w co drugi weekend, konkretny dzień w tygodniu lub dwa tygodnie wakacji. Może też orzec tzw. opiekę naprzemienną, w ramach której dziecko spędza określoną ilość czasu u każdego z rodziców. Przekonanie sądu do słuszności tego ostatniego rozstrzygnięcia bywa jednak trudne i wymaga zwykle większej aktywności procesowej i dowodowej.

Alimenty i mieszkanie

Sąd ma też obowiązek rozstrzygnąć, w jakim zakresie każdy rodzic jest zobowiązany partycypować w kosztach utrzymania dziecka, w praktyce – który rodzic i w jakiej kwocie ma przekazywać pieniądze drugiemu z przeznaczeniem na realizację potrzeb dziecka. Orzekając alimenty, sąd uwzględnia głównie udowodnione, usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica zobowiązanego do ich płacenia. Warto poświęcić tej kwestii wystarczającą ilość uwagi procesowej i dowodowej. Zmiana rozstrzygnięcia o alimentach po rozwodzie jest bowiem możliwa tylko w razie wykazania, że okoliczności uwzględnione w wyroku rozwodowym uległy zmianie uzasadniającej zmianę wysokości zasądzonych alimentów.

Małżonek, który po rozwodzie znajduje się w niedostatku, tj. nie wystarcza mu środków na zapewnienie sobie podstawowego utrzymania, i który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, tj. gdy wyłącznie winny jest drugi małżonek albo gdy oboje małżonkowie są winni rozpadu małżeństwa, może żądać od drugiego małżonka łożenia na jego rzecz alimentów, ustalonych w oparciu o przesłanki analogiczne do tych, którymi sąd kieruje się, ustalając alimenty na rzecz dzieci.

Co więcej, o czym wspomniałem, małżonek, który nie jest winny rozpadu małżeństwa, może żądać alimentów od małżonka uznanego za wyłącznie winnego, nawet gdy ten pierwszy nie znajduje się w niedostatku, ale gdy na skutek rozwodu jego sytuacja materialna istotnie się pogorszy. Taka sytuacja ma miejsce np., gdy sąd uzna jednego z małżonków za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a drugi z nich, który zarabiał istotnie mniej w trakcie małżeństwa, ma roszczenie o alimenty dla siebie, nawet gdy nie brakuje mu środków utrzymania.

Dodatkowo, co jednak rzadziej występuje w praktyce, w wyroku rozwodowym możliwe jest uzyskanie rozstrzygnięcia o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania stron, a w wyjątkowych sytuacjach nawet nakazanie eksmisji jednego z małżonków. Orzekając o wspólnym mieszkaniu, sąd kieruje się przede wszystkim potrzebami dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej. Sąd może też podzielić w wyroku rozwodowym majątek wspólny małżonków, jakkolwiek w praktyce jest to kwestia wyodrębniana przez sądy do oddzielnego postępowania.

Dla wielu osób istotne może być też to, że małżonek rozwiedziony może powrócić do nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa, składając w ciągu trzech miesięcy od orzeczenia rozwodu stosowne oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem.

Orzeczenie rozwodu jest więc nie tylko sytuacją przykrą, ale też wywołuje doniosłe skutki prawne dla byłych małżonków i ich dzieci na wielu płaszczyznach życia, zarówno w sferze osobistej, jak i majątkowej. Często dotyczy też zagadnień, których na pierwszy rzut oka nie wiąże się z rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód. Warto więc zadbać i dołożyć starań, aby rozstrzygnięcia w tych kwestiach nie były krzywdzące i nie wywoływały problemów również przez kolejne lata po rozwodzie.

Autor jest radcą prawnym, Kancelaria Radcy Prawnego Piotr Bogusław Świderski