Co dla męża, co dla żony

Podział wspólnego majątku możliwy jest już w wyroku orzekającym rozwód lub separację albo w odrębnym postępowaniu - tzw. nieprocesowym.

Wspólność majątkowa między małżonkami powstaje automatycznie z momentem sakramentalnego "tak", chyba że wcześniej narzeczeni podpisali intercyzę. Wspólny majątek (tzw. dorobkowy) tworzą przede wszystkim przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa -zarówno przez oboje małżonków, jak i przez każde z nich z osobna. Zasada jest taka: w art. 33 k.r.o. wyczerpująco wskazano, jakie dobra należą do majątku osobistego - np. te kupione przed ślubem. Dopiero jeśli nie można ich zakwalifikować do tego majątku, oznacza to, że są częścią majątku wspólnego (patrz ramka). Wspólność majątkowa zawsze ustaje automatycznie w razie rozwodu oraz separacji.

Nie ma żadnych terminów na wystąpienie do sądu o podział majątku dorobkowego. Jeśli podział nie nastąpił w wyroku orzekającym rozwód lub separację, stan tymczasowości może trwać latami.

Dla podziału wspólnego majątku nie jest jednak konieczne angażowanie sądu - o ile małżonkowie dojdą do porozumienia, mogą podzielić majątek sami. Nie musi to być podział po równo. Gdy jednak w skład dorobku wchodzą nieruchomości albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, konieczne jest udanie się do notariusza.

Możliwe jest też zawarcie ugody przed sądem, zarówno gdy kwestia podziału rozpatrywana jest w ramach procesu o rozwód lub separację, jak i w odrębnym postępowaniu. Przedmiotem podziału może być tylko majątek wspólny, dorobkowy - nie jest nim objęty majątek osobisty każdego z małżonków, jeśli mąż czy żona albo oboje taki posiadają.

Przy podziale obowiązuje zasada, że udziały męża i żony we wspólnym majątku są równe. Wartość tego, co przypadnie każdemu z byłych małżonków, powinna być taka sama, bez względu na stopień przyczynienia się do powstania tego dorobku.

Jednak zarówno mąż, jak i żona może domagać się uwzględnienia przez sąd przy ustalaniu udziałów stopnia, w którym każde z nich przyczyniło się do powstania majątku. Muszą jednak istnieć ważne powody uzasadniające konieczność ustalenia nierównych udziałów - może to być np. długoletnia separacja, podczas której każde z małżonków gospodarowało oddzielnie. Nie wystarczy natomiast udowodnić, że majątek został zgromadzony wyłącznie dzięki wysokim zarobkom męża albo że żona przyczyniła się w większym stopniu do powstania majątku, bo jej zarobki były znacznie wyższe niż męża.

W razie podziału majątku wspólnego oboje małżonkowie obowiązani są do zwrotu mężowi czy żonie nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty - np. gdy z majątku wspólnego sfinansowana została rozbudowa domu należącego tylko do żony. Dotyczy to również sytuacji, gdy ze środków składających się na majątek wspólny spłacono dług obciążający majątek odrębny - np., sprzedano wspólne mieszkanie i spłacono siostrę męża w związku z podziałem spadku, w wyniku którego mężowi przypadł dom.

Podobnie rozliczane są nakłady z majątków osobistych na majątek dorobkowy. Tak będzie np. gdy z majątku osobistego - darowizny od rodziców żony, sfinansowany został generalny remont wspólnego domu małżonków.

Przy ustalaniu wartości poszczególnych dóbr składających się na majątek wspólny (np. nieruchomości) uwzględnia się ceny z chwili orzekania o podziale (wartość aktualną, a nie tę, jaką miał np. samochód w momencie jego kupna).

Stanowią go przede wszystkim dobra (w tym pieniądze):

- uzyskane przed ślubem (przed powstaniem wspólności ustawowej);

- odziedziczone i darowane już w trakcie małżeństwa, chyba że spadkodawca lub darczyńca zastrzegł wyraźnie, iż jego wola jest inna;

- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. nieruchomości, maszyny itp., do których małżonkowie mają prawo jako wspólnicy spółki cywilnej);

- przedmioty majątkowe służące zaspokajaniu wyłącznie osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. ubranie);

- prawa niezbywalne przysługujące tylko jednemu z małżonków (np. dożywocie, prawo do alimentów);

- przedmioty uzyskane tytułem odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; wyjątkiem jest renta należna jednemu z małżonków z powodu utraty zdolności do pracy zarobkowej lub zwiększenia jego potrzeb albo zmniejszenia widoków na przyszłość (taka renta objęta jest wspólnością);

- wierzytelności z wynagrodzenia za pracę lub innej działalności zarobkowej, z prowadzenia firmy, np. pensja należna, ale jeszcze niewypłacona (pobrana wchodzi do majątku dorobkowego);

- nagrody za osobiste osiągnięcia otrzymane przez żonę lub męża (np. nagroda w konkursie literackim); premia czy nagroda związana z pracą traktowana jest jak wynagrodzenie i należy do majątku wspólnego;

- prawa autorskie i prawa pokrewne (artystów wykonawców), prawa własności przemysłowej (twórcy wynalazku, wzoru użytkowego); samo honorarium autorskie jednak czy tantiemy wchodzą w skład majątku dorobkowego.

[ramka][b]Do takiego majątku należą (otwarty katalog - art. 31 § 2 k.r.o.): [/b]

- pobrane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków oraz dochody z innej działalności zarobkowej, tj. z działalności gospodarczej, z umów-zleceń, umów o dzieło, umów menedżerskich itd., honoraria autorskie,