Co dla męża, co dla żony

Sąd może podzielić majątek rozstających się małżonków w wyroku orzekającym rozwód lub separację, pod warunkiem jednak, że nie przedłuży to nadmiernie postępowania, bo rozstający się małżonkowie są zgodni. Sąd w wyroku rozwodowym i orzekającym separację musi obowiązkowo rozstrzygnąć tylko o sposobie korzystania przez małżonków z mieszkania na czas zamieszkiwania pod jednym dachem.

Często do podziału dochodzi dopiero w odrębnym postępowaniu sądowym. Przyczyną podziału może być też ustanie wspólności wskutek umowy majątkowej małżeńskiej spisanej u notariusza (intercyzy), wskutek wyroku sądowego znoszącego tę wspólność czy też upadłości jednego z małżonków.

Choć sądowy podział majątku wspólnego budzi niejednokrotnie emocje nie mniejsze niż rozwód, sprawa taka toczy się w trybie tzw. postępowania nieprocesowego.

Jeśli małżonkowie dojdą do porozumienia, mogą dokonać podziału sami, najlepiej w formie aktu notarialnego

(patrz. artykuł

„Po rozwodzie mienie można podzielić u notariusza"

)

Wspólność majątkowa między małżonkami powstaje automatycznie z momentem sakramentalnego „tak”, chyba że wcześniej narzeczeni podpisali intercyzę. Zawsze ustaje w razie rozwodu oraz separacji. Potrzeba podziału majątku wspólnego może powstać także po zniesieniu wspólności w trakcie małżeństwa wskutek umowy majątkowej małżonków – intercyzy spisanej u notariusza, a także po zniesieniu jej przez sąd.

Wspólność majątkowa, zwana też dorobkową, opiera się na regule, że przedmioty majątkowe nabyte, a więc przede wszystkim kupione, w trakcie małżeństwa przez oboje małżonków, a także przez każdego z nich z osobna, tworzą ich majątek wspólny (dorobkowy).

66,6 tys. małżeństw zostało w 2007 r. rozwiązanych na podstawie wyroku rozwodowego

Zasada jest taka: w art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyczerpująco wskazano, jakie dobra należą do majątku osobistego (por. ramka niżej). Dopiero jeśli nie można ich zakwalifikować do tego majątku, oznacza to, że są częścią majątku wspólnego.

Nie ma żadnych terminów wystąpienia do sądu o podział majątku dorobkowego. Jeśli w wyroku orzekającym rozwód lub separację majątek wspólny nie został podzielony, stan tymczasowości może trwać do śmierci małżonków.

Prawo wystąpienia do sądu o dokonanie podziału nie przedawnia się.

To samo dotyczy podziału majątku bez angażowania sądu.

Możliwe jest też zawarcie ugody przed sądem, gdy kwestia podziału rozpatrywana jest zarówno w ramach procesu o rozwód lub separację, jak i w odrębnym postępowaniu. Przedmiotem podziału może być tylko majątek wspólny, dorobkowy. Nie jest nim objęty majątek osobisty każdego z małżonków, jeśli mąż czy żona albo każde z nich takowy posiadają.

Zasadą jest, że udziały męża i żony w majątku wspólnym są równe, chyba że co innego ustalono w intercyzie.

Wartość tego, co przypadnie każdemu z byłych małżonków, powinna być taka sama, bez względu na stopień przyczynienia się do powstania dorobku.

Jednakże zarówno mąż, jak i żona mogą się domagać uwzględnienia przez sąd przy ustalaniu udziałów stopnia, w którym każde z nich przyczyniło się do powstania majątku. Muszą jednak istnieć ważne powody uzasadniające konieczność ustalenia nierównych udziałów. Takim ważnym powodem może być długoletnia separacja. Nie jest nim fakt, że majątek został zgromadzony wyłącznie dzięki wysokim zarobkom jednego tylko małżonka.

4,9 tys. małżeństw rozstało się w 2007 r. oficjalnie, na podstawie wyroku orzekającego separację

W razie podziału majątku wspólnego małżonek obowiązany jest do zwrotu mężowi czy żonie nakładów z majątku wspólnego na jego majątek osobisty.

Tak będzie np., gdy z majątku wspólnego sfinansowany został generalny remont mieszkania odziedziczonego przez żonę albo budowa domu rozpoczęta przez męża przed ślubem na działce darowanej mu przez dziadków. Dotyczy to również sytuacji, gdy ze środków składających się na majątek wspólny spłacono dług obciążający majątek odrębny, np. sprzedano dorobkowe mieszkanie i spłacono siostrę męża w związku z działem spadku, w wyniku którego mężowi przypadł dom.

Podobnie rozliczane są nakłady z majątków osobistych na majątek dorobkowy.

Tak będzie np., gdy z majątku osobistego w postaci darowizny od rodziców męża sfinansowany został np. w 20 proc. zakup mieszkania dla małżonków.

Przy ustalaniu wartości poszczególnych dóbr – nieruchomości, ruchomości – składających się na majątek wspólny uwzględnia się ceny z chwili orzekania o podziale.

Przykładowe wyliczenie dóbr należących do tego majątku:

- pobrane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków oraz dochody z innej działalności zarobkowej (z prowadzenia firmy, z umów zlecenia, honorariów autorskich),

- dochody zarówno z majątku dorobkowego, jak i z majątków odrębnych każdego z małżonków (np. z wynajmu panieńskiego mieszkania żony),

- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,

- przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące obojgu małżonkom, także nabyte w drodze dziedziczenia i darowizny, chyba że spadkodawca albo darczyńca postanowił inaczej.

Majątek osobisty

Majątek osobisty (odrębny) każdego z małżonków stanowią wszystkie dobra, w tym pieniądze:

- uzyskane przed ślubem (przed powstaniem wspólności ustawowej),