Co warte podkreślenia, projekt wprowadza nową instytucję – reprezentację dziecka w postępowaniach w sprawach rodzinnych w postaci adwokata dziecka. To adwokat lub radca prawny, wyspecjalizowany w sprawach ochrony praw i wolności dziecka, który działa dla dobra dziecka w przypadkach przewidzianych w projekcie Kodeksu i innych ustawach.
Obligatoryjnie adwokat będzie występował w sprawach m.in. o ustalenie macierzyństwa, adopcję zagraniczną, ograniczenie lub pozbawienie odpowiedzialności rodzicielskiej obojga rodziców czy złożenie przez dziecko adoptowane wniosku o orzeczenie rodzaju i sposobu relacji dziecka z rodzicami biologicznymi.
Fakultatywnie adwokat będzie reprezentował dziecko w sprawach m.in. o zawieszenie odpowiedzialności rodzicielskiej – wymaganą przesłanką jest ochrona dobra dziecka, przy konflikcie interesów dziecka i rodzica albo osoby ponoszącej taką odpowiedzialność jak rodzice – przesłanką wymaganą jest dobro dziecka, obok kuratora, dla dziecka jeszcze nieurodzonego – w uzasadnionych przypadkach, gdy jest to potrzebne dla ochrony przyszłych praw dziecka.
Adwokat dziecka i wywiad środowiskowy ekspresowo
Projekt Kodeksu rodzinnego wprowadza terminy na wydanie przez sąd decyzji. Ustanowienie kuratora kolizyjnego powinno odbyć się niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni, ustanowienie adwokata dziecka w sprawach, w których reprezentuje on dziecko – niezwłocznie, nie później niż 7 dni, przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez zawodowego kuratora sądowego w terminie 48 godzin, w przypadkach wskazanych w projekcie.
Prawa i obowiązki małżonków
Pozostawiając równość praw i obowiązków małżonków w małżeństwie, podkreślono, że z tych obowiązków i praw wynika wzajemna pomoc, szacunek i współdziałanie dla dobra rodziny, oparte na wzajemnej lojalności, wierności i wspólnym pożyciu.
Projekt wskazuje także, że wykonywanie obowiązków i praw małżonków polega w szczególności na rozeznaniu i realizacji własnych obowiązków wobec siebie i rodziny, w tym na zapewnieniu dziecku uwagi i troski, adekwatnych do możliwości i warunków jego wychowania oraz rozwoju, przy zachowaniu obiektywnej hierarchii wartości. Małżonkowie są obowiązani, według swych sił oraz możliwości intelektualnych, zdrowotnych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. Projekt wskazuje, że zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać w całości lub w części na: dostarczaniu środków utrzymania, osobistych staraniach o utrzymanie rodziny i wychowanie dzieci, pracy we wspólnym gospodarstwie domowym, przedsiębiorstwie albo gospodarstwie rolnym, a także prowadzeniu innej aktywności zawodowej. Istotnym novum jest, że w razie sporu sąd może określić wysokość kwot należnych każdemu z uprawnionych.
Separacja i rozwód - rodzice muszą zrozumieć dziecko
Sąd powinien dążyć do ugodowego załatwienia sprawy, wyznaczając posiedzenie informacyjne, posiedzenie pojednawcze lub kierując strony do mediacji.
Projekt wprowadza kilka instrumentów ochrony rodziny przed rozstaniem się małżonków, m.in. w sprawach o separację i o rozwód, sąd, w pierwszej kolejności, kieruje małżonków wspólnie wychowujących dziecko do specjalisty z zakresu prawa rodzinnego w celu uświadomienia im następstw separacji albo rozwodu dla dzieci. Jeżeli sąd nabierze przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego – zawiesza postępowanie.
Do separacji i rozwodu wprowadzono dodatkową ochronę dziecka wspólnie wychowywanego przez małżonków oraz przesłankę negatywną orzeczenia separacji w postaci zasad prawa rodzinnego, w miejsce odpowiednio wspólnych małoletnich dzieci i zasad współżycia społecznego.
Status rodziny w wychowywaniu dziecka
Po raz pierwszy w prawie polskim zdefiniowano pojęcia: rodzina, małżeństwo, konkubinat, współdziałanie dla dobra rodziny.
Rodzina jest wspólnotą obejmującą małżonków, małżonków i dziecko, rodzica i dziecko, a także oparta na pokrewieństwie, powinowactwie lub adopcji, którą łączą relacje rodzinne. Konkubinat w rozumieniu projektu to także rodzina, jeżeli wychowuje się w niej wspólne dziecko konkubentów lub dziecko któregokolwiek z nich
Małżeństwo to formalnoprawny związek kobiety i mężczyzny zawarty zgodnie z przepisami prawa o zawarciu małżeństwa, z uwzględnieniem ich relacji osobistych i majątkowych.
Konkubinat po raz pierwszy
Projekt, jako pierwszy, definiuje instytucję konkubinatu, wskazując, że jest to nieformalny związek kobiety i mężczyzny oparty na porozumieniu osób niezwiązanych ze sobą stosunkiem małżeństwa, a pozostających w takich relacjach jak małżonkowie. Wyraźnie określa, że projektowane przepisy mają zastosowanie do odpowiedzialności rodzicielskiej rodziców pozostających w konkubinacie.
Sytuacja wychowawcza – nowa jakość w wychowaniu dziecka
Według projektu jest to zespół warunków społecznych występujących lub wprowadzanych w środowisku życia dziecka, które kształtują w sposób pozytywny lub negatywny jego rozwój fizyczny, psychiczny, społeczny i moralny oraz jego zachowania i postawy. Rodzice lub inne osoby ponoszące taką odpowiedzialność jak rodzice, sprawują pieczę nad dzieckiem oraz wychowują je, kształtując sytuacje wychowawcze w sposób sprzyjający prawidłowemu i wszechstronnemu rozwojowi dziecka.
Poniżające traktowanie to też przemoc
Do projektu przeniesiono zakaz stosowania kar cielesnych jako metody wychowawczej, wprowadzony do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zgodnie z postulatami Rzecznika Praw Dziecka w 2010 r. Treści zawarte w tym przepisie poszerzono o wszelkie formy przemocy wobec dziecka, w tym także poniżające traktowanie.
Nowe piecze nad dzieckiem
Piecza konsensualna to piecza rodziców sprawowana nad dzieckiem, oparta na porozumieniu między nimi, zgodna z dobrem dziecka, uwzględniająca jego zdanie oraz prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.
Piecza równoważna to piecza rodziców sprawowana nad dzieckiem, określona w orzeczeniu sądu, sprawowana naprzemiennie przez każdego z rodziców w powtarzających się, ale niekoniecznie w takich samych okresach, zgodna z dobrem dziecka, uwzględniająca jego zdanie oraz prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców.
Przed zatwierdzeniem porozumienia rodziców, dotyczącego pieczy konsensualnej lub wydaniem orzeczenia w zakresie pieczy równoważnej, sąd wysłuchuje dziecko i uwzględnia jego zdanie stosownie do okoliczności, rozwoju psychicznego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości, jeżeli jest ono zgodne z dobrem i potrzebami dziecka.
Zatwierdzając porozumienie lub wydając orzeczenie, sąd bierze pod uwagę w szczególności: wiek dziecka, jego stan psychiczny i ogólny stan zdrowia; zdolność realizacji obowiązków i praw wynikających z odpowiedzialności rodzicielskiej; zdolność i wolę rodziców do wzajemnej współpracy w sprawach dotyczących dziecka, jak również ich sytuację osobistą; odległość pomiędzy miejscami zwykłego pobytu rodziców oraz możliwość zaspokajania potrzeb dziecka, w tym opiekuńczych, rozwojowych, zdrowotnych, edukacyjnych i społecznych oraz prawo dziecka do utrzymywania relacji osobistych z rodzicami i innymi osobami bliskimi dziecku.
Piecza zastępcza blisko od rodziców biologicznych
Projekt zobowiązuje do umieszczenia dziecka w najlepszym możliwym dla niego miejscu. Wprowadza powinność sądu umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej na terenie powiatu miejsca jego zwykłego pobytu, co skutkuje staranniejszym podejściem sądu do poszukania miejsca pobytu dziecka w pieczy zastępczej. Bliskość miejsca umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej z miejscem pobytu jego rodziców biologicznych sprzyjać będzie pracy pełniących funkcję pieczy zastępczej oraz służb socjalnych, w tym asystenta rodziny, z rodziną dziecka przeżywającą trudności opiekuńczo-wychowawcze, w celu powrotu dziecka do rodziny.
Ponadto, projekt nakłada na organizatora pieczy zastępczej obowiązek informowania sądu o rejestrze wolnych miejsc w rodzinnej pieczy zastępczej i rejestrze wolnym miejsc w instytucjonalnej pieczy zastępczej raz w miesiącu, chyba że sąd wskaże inny termin. Pozwoli to podjąć właściwą decyzję co do podmiotu i miejsca pieczy.
Dzieci biologiczne rodzin adoptujących pod ochroną – istotne novum
Projekt wprowadza ochronę dziecka biologicznego adoptującego. Sądy mają orzekać adopcję po wysłuchaniu dziecka biologicznego adoptującego, adopcja nie może naruszać jego dobra. Zdaniem autorów projektu adopcja dziecka i jego pojawienie się w rodzinie adopcyjnej jest ważnym przeżyciem nie tylko dla rodziców adopcyjnych i dziecka adoptowanego, ale musi być także w pełni akceptowane przez dziecko czy dzieci biologiczne rodziców adopcyjnych. To nowa sytuacja dla wszystkich, dlatego prawo do wysłuchania powinno przysługiwać nie tylko adoptowanemu ale i innym dzieciom wychowywanym w rodzinie.
Ochrona dziecka adoptowanego i dziecka w pieczy
Uzupełnia dotychczasową regulację o przepis dotyczący wskazania, we wniosku do sądu, również ośrodka adopcyjnego dokonującego doboru kandydata na rodzica adopcyjnego do wskazanego we wniosku dziecka oraz informacji, czy odbył już kontakt z dzieckiem w obecności pracownika ośrodka adopcyjnego. Stworzy to szansę na uszczelnienie systemu i wyeliminuje sytuacje „wyszukiwania dzieci na własną rękę", wnoszenia w sprawie o adopcję dziecka jednocześnie kilku wniosków przez różne osoby, przedłużania postępowania sądowego. Skróci to pobyt dziecka, którego dotyczy postępowanie adopcyjne, w rodzinie zastępczej i przyspieszy orzeczenie adopcji.
Autorzy projektu podkreślają, iż dziecko powinno mieć prawo i powinność utrzymywania relacji osobistych z rodzicami. Jeżeli zostało adoptowane, a jego dobro za tym przemawia, sąd określi, na wniosek dziecka lub jego rodzica biologicznego albo rodzica adoptującego, rodzaj i sposób relacji dziecka z jego rodzicami biologicznymi. Nie dotyczy to adopcji pełnej i anonimowej.
W odniesieniu do ochrony dobra dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej, projekt ogranicza możliwość powierzenia tymczasowo funkcji rodziny zastępczej, na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy, wyłącznie małżonkom albo osobie niepozostającej w związku małżeńskim niespełniającym warunku niezbędnych szkoleń, określonego w przepisach ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, którzy są krewnymi dziecka, innymi niż wstępni lub rodzeństwo dziecka albo rodzeństwo jego wstępnych lub do powinowatych. Zapobiegnie to wydawaniu przez sąd decyzji o umieszczeniu tymczasowo dziecka w pieczy zastępczej u osoby dla niego obcej, która nie posiada kwalifikacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej.
Projekt niewątpliwie uderza w szarą strefę adopcji.
Opiekun małoletniego - kryteria, zobowiązania
Kodeks wprowadza dodatkowe negatywne przesłanki podmiotowe opiekuna dziecka. Opiekunem dziecka nie może być osoba, która została skazana za umyślne przestępstwo przeciwko rodzinie, umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu lub umyślne przestępstwo z użyciem przemocy oraz wobec której orzeczono zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów, związanych z wychowywaniem, edukacją, leczeniem dzieci lub z opieką nad nimi, zakaz zbliżania się do określonej osoby, nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego z inną osobą.
Projekt wskazuje na konieczność wysłuchania osoby pozostającej pod opieką w szczególnych sytuacjach. Mowa tutaj o sprawach dotyczących osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką. Projekt Kodeksu zobowiązuje opiekuna przed powzięciem decyzji do wysłuchania tej osoby, jeżeli pozwala na to jej rozwój psychiczny, stan zdrowia i stopień dojrzałości, a także uwzględnienia w miarę możności jej stanowiska i rozsądnych życzeń.
Odebranie dziecka – jeżeli już, to pod okiem psychologa
Projekt Kodeksu rodzinnego wzmacnia ochronę dobra dziecka przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka, poprzez wprowadzenie powinności uczestnictwa w niej psychologa. Niewątpliwie wiedza i doświadczenie psychologa oraz jego aktywne uczestnictwo w czynności daje szansę na zmniejszenie traumatycznych przeżyć dziecka oraz pomoże w podjęciu właściwej decyzji co do kontynuacji działań lub odstąpienia od nich.
Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd może zobowiązać rodziców do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, przydzielić rodzinie asystenta rodziny lub skierować dziecko do placówki wsparcia dziennego. Może także skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.
Sąd ma m.in. także jurysdykcje, aby skierować dziecko do ośrodka kuratorskiego i zobowiązać jego rodziców ponoszących odpowiedzialność rodzicielską do współpracy z ośrodkiem.
W przypadku rozpoznawania sprawy o umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, sąd ma obowiązek zapoznania się z wywiadem kuratora sądowego i opinią policji.
Ochrona dziecka jeszcze nieurodzonego przed konsekwencjami nieodpowiedzialnych zachowań matki
Wprowadzenie do projektu Kodeksu rodzinnego ochrony dziecka jeszcze nieurodzonego jest realizacją prawa dziecka do życia i ochrony zdrowia w przypadku spożywania alkoholu przez kobietę w ciąży lub używania innych substancji psychoaktywnych. W ocenie Rzecznika Praw Dziecka istnieje konieczność podjęcia działań dla zabezpieczenia dziecka przed negatywnymi konsekwencjami nieodpowiedzialnych zachowań podejmowanych przez kobiety w ciąży. Picie alkoholu, zażywanie innych substancji psychoaktywnych w okresie ciąży powoduje trwałe uszkodzenie dziecka.
Zaproponowana w projekcie Kodeksu rodzinnego regulacja ma przede wszystkim uświadomić kobiecie w ciąży szkodliwe dla dziecka skutki nieodpowiedzialnych zachowań w okresie ciąży, edukować w zakresie wpływu alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych na rozwój płodu, udzielić kobiecie w ciąży pomocy i wsparcia w przezwyciężaniu trudności i w wyjściu z uzależnienia.
Projekt nakłada na sąd obowiązek wysłuchania kobiety w ciąży oraz informowania, m.in. o negatywnym wpływie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i jej dziecka, a także o konieczności zachowania abstynencji w okresie ciąży. Sąd może również skierować kobietę w ciąży do placówki prowadzącej edukację w tym zakresie lub do specjalistów zajmujących się terapią i leczeniem uzależnień, celem udzielenia jej pomocy lub podjęcia przez nią terapii leczenia uzależnień. Może także przydzielić kobiecie w ciąży asystenta rodziny, zawiadomić jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej o potrzebie udzielenia kobiecie w ciąży odpowiedniej pomocy. W przypadku, gdy kobiecie w ciąży przydzielono asystenta rodziny, podejmuje on z kobietą i jej rodziną działania określone przepisami ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Dopiero w przypadku, gdy kierowane środki pomocowe nie przyniosą skutku, w uzasadnionych przypadkach możliwe będzie zastosowanie interwencyjnych środków pomocowych w postaci możliwości skierowania kobiety w ciąży na dobrowolne leczenie lub ustanowienia nadzoru zawodowego kuratora sądowego. Leczenie obejmować będzie, w szczególności, opiekę lekarską nad kobietą w ciąży i jej dzieckiem oraz prace edukacyjną i terapeutyczną z kobietą w ciąży i jej rodziną. Leczenie będzie prowadzone w ściśle określonych zakładach leczniczych. Warto podkreślić, że projekt zaleca, aby na odpowiednio wyposażonych oddziałach szpitali zatrudniony był pracownik socjalny, z odpowiednim doświadczeniem zawodowym oraz umiejętnościami komunikowania się i empatią, którego zadaniem będzie praca nie tylko z kobietą w ciąży, ale także z jej środowiskiem domowym. Ponadto, istnieje wyraźna potrzeba, aby odległość pomiędzy szpitalem a środowiskiem domowym kobiety w ciąży pozwalała na utrzymywanie przez nią osobistych relacji z rodziną i osobami bliskimi. Projekt zakłada, że koszty leczenia będą ponoszone przez Skarb Państwa
RPD rekomenduje wydanie aktu wykonawczego w tym przedmiocie.
Alimenty – więcej czasu na przedawnienie
W przepisach o obowiązku alimentacyjnym wydłużono okres przedawnienia roszczeń z trzech do pięciu lat.
Ważną regulacją jest także, to, że sąd osobno orzeka o kwocie dla matki i osobno dla dziecka. Ma to miejsce w sytuacji, jeżeli ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka przekazał odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu.
Ochrona praw dziecka po uzyskaniu pełnoletności
Całkowite novum stanowi projektowana w Kodeksie rodzinnym regulacja dotycząca ochrony dziecka, po uzyskaniu przez nie pełnoletności.
Zstępny zobowiązany w bliższej bądź dalszej kolejności może uchylić się od spełniania świadczeń wynikających z przepisów odrębnych, a związanych z zapewnieniem utrzymania i opieki wobec wstępnego, który nie wykonywał ustawowego lub wynikającego z orzeczenia sądu obowiązku alimentacyjnego wobec zstępnego lub w inny sposób rażąco naruszał wobec niego zasady prawa rodzinnego, w szczególności od ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, o których mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
W razie ograniczonej możliwości samodzielnej egzystencji dziecka, które osiągnęło pełnoletność, sąd może orzec, że osoby dotychczas ponoszące odpowiedzialność rodzicielską będą nadal wykonywać wynikające z niej obowiązki lub prawa przez określony czas.
Kiedy dziecko nie zapłaci za DPS dla rodzica?
Projekt wyraźnie podkreśla, że prawo musi chronić dorosłe dzieci rodziców, w przypadkach naruszania zasad prawa rodzinnego, w tym w szczególności: braku ponoszenia przez nich odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylania się od świadczeń alimentacyjnych, nadużywania władzy rodzicielskiej czy popełniania w przeszłości na szkodę tych dzieci przestępstw. Zstępni w bliższej i dalszej kolejności w takich sytuacjach, niezależnie od ich statusu majątkowego, powinni mieć możliwość uchylenia się od obowiązków pokrywania kosztów pobytu wstępnego w domu pomocy społecznej. Ponoszenie bowiem tych kosztów jest z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej niesłuszne.
Wysłuchanie dziecka obligatoryjne
Projektowane przepisy zobowiązują sąd do wysłuchania dziecka w każdej sprawie dotyczącej jego osoby lub majątku na określonych zasadach i warunkach i stosownie do okoliczności, rozwoju intelektualnego, społecznego i psychicznego oraz stanu zdrowia dziecka uwzględnienie jego stanowisko i rozsądnego życzenia.
Sąd ma podjąć próbę ratowania małżeństwa z dzieckiem
W sprawach o separację i rozwód, projekt wprowadza obowiązek sądu skierowania małżonków wspólnie wychowujących dziecko do specjalisty z zakresu życia rodzinnego, w celu uświadomienia im następstw separacji albo rozwodu dla rozwoju i wychowania dziecka. W projekcie przewidziano w tym zakresie wydanie aktu wykonawczego, który określać będzie kwalifikacje i zasady powoływania i wynagradzania specjalistów, mając na względzie w szczególności zapewnienie profesjonalizmu w prowadzeniu przez nich poradnictwa rodzinnego. Projekt wprowadza także konieczność prowadzenia całości postępowania dowodowego dotyczącego dobra dziecka w sprawach o separację albo rozwód, jeżeli małżonkowie wspólnie wychowują małoletnie dziecko.
Jednorazowość wysłuchania dziecka
Projekt Kodeksu, co do zasady, wprowadza jednorazowość wysłuchania dziecka. Wyjątkiem jest tu dopuszczalność ponownego wysłuchania, jeżeli wymaga tego ochrona praw i dobra dziecka. Wskazuje się także warunki, w jakich wysłuchanie dziecka ma miejsce. Warunki wysłuchania muszą stanowić gwarancję, że czynność wysłuchania będzie prowadzona zgodnie z dobrem dziecka i że nie naruszy jego praw.
Podkreślenia wymaga, że zapisu dźwięku i obrazu z wysłuchania dziecka oraz treści notatki nie udostępnia się uczestnikom i stronom postępowania oraz ich pełnomocnikom.
Przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy, sąd ma obowiązek wysłuchania także przedstawiciela ustawowego dziecka. W uzasadnionych przypadkach powinien także wysłuchać inną osobę bliską dziecku, jego opiekuna, kuratora lub adwokata dziecka.
Nowe instrumenty pomocy w rękach sędziów
Według projektu sędzia uzyskuje w zakresie czynności pozaprocesowych możliwość zwrócenia się do właściwych organów, instytucji lub innych podmiotów o przyznanie pomocy rodzinie, w tym określonych świadczeń, w sprawach zdrowia, edukacji i wychowania dzieci, przydzielenia asystenta rodziny, w znalezieniu pracy, czy polepszeniu warunków mieszkaniowych rodziny. Podmioty, do których sędzia zwróci się o udzielenie pomocy, mają obowiązek informowania sądu o podjętych działaniach i zakresie udzielonej pomocy oraz – co bardzo ważne – o rezultacie tej pomocy, w terminie wskazanych przez sąd, nie dłuższym niż 30 dni.
Alimenty dla dziecka, nie rodzica. Kiedy?
Projekt Kodeksu nadaje dziecku, które ukończyło 16 lat pewne nowe uprawnienie w zakresie rozliczenia sposobu wydatkowania należnych dziecku alimentów. W sprawach, w których prowadzone jest postępowanie wykonawcze, na wniosek dziecka, sąd może zażądać od osoby otrzymującej należne dziecku alimenty rozliczenia sposobu ich wydatkowania. Wniosek taki może złożyć dziecko do czasu uzyskania pełnoletności, a także adwokat dziecka bez względu na wiek dziecka.
Opieka lub kompleksowa kuratela dla dzieci - cudzoziemców
RPD zwraca uwagę na konieczność ochrony dziecka nieposiadającego obywatelstwa polskiego przebywającego na terytorium RP bez opieki w postaci ustanowienia opieki albo specjalnego rodzaju kompleksowej kurateli, która przedmiotowo odpowiadałaby opiece. Miałaby ona dać gwarancję, że decyzje dotyczące dobra i przyszłości dziecka (w ramach różnego rodzaju toczących się postępowań, m.in. zaskarżanie niekorzystnych z jego punktu widzenia rozstrzygnięć, ale też np. wyrażanie zgody na poddanie dziecka zabiegom medycznym, wyjazd na wycieczkę) podejmowane będą szybko i efektywnie, przez osobę, która miałaby realną szansę na zdobycie zaufania dziecka. Obecnie umocowanie kuratora procesowego „przypisanego" do danego postępowania, np. w sprawie udzielenia dziecku ochrony międzynarodowej, nie pozwala mu nie tylko na troskę o inne sprawy małoletniego, ale nawet na zaskarżenie do wojewódzkiego sądu administracyjnego niekorzystnej decyzji kończącej to postępowanie.
Zmiany właściwości sądów
Sprawy o separację, o rozwód, o unieważnienie małżeństwa oraz ustalenie istnienia albo nieistnienia małżeństwa mają być rozstrzygane przed sądem rejonowym. Podziału majątku dorobkowego małżonków dokonuje sąd rodzinny. Projektowane zmiany są skutkiem przyjęcia w projekcie Kodeksu zasady prawa rodzinnego, że sądami wyłącznie właściwymi do orzekania w sprawach rodzinnych są sądy i sędziowie rodzinni oraz wprowadzenia dwuinstancyjności sądów rodzinnych.
Kurator sądowy w nowej roli
Obecny brak regulacji uprawnień i obowiązków kuratora sądowego rodzi w praktyce wiele nieporozumień. W ocenie Rzecznika Praw Dziecka konieczne jest ustanowienie kuratora rodzinnego organem wykonawczym, tak aby miał rzeczywiste możliwości w procesie odbudowy lub uzdrawianiu relacji rodzic – dziecko oraz relacji rodzinnych. Dodatkowo, do jego zadań ma należeć m.in. podejmowanie działań o charakterze profilaktyczno-wychowawczym, prowadzenie w kuratorskim ośrodku zajęć z dziećmi, w szczególności profilaktycznych, socjoterapeutycznych i edukacyjnych oraz działanie podnoszące kompetencje wychowawcze jego rodziców. Projekt nadaje kuratorowi uprawnienie do wejścia do mieszkania i innych pomieszczeń, w których przebywają dziecko i osoby, wobec których ustanowiony jest nadzór w celu ustalenia aktualnej sytuacji osób, których postępowanie dotyczy.
Projekt Kodeksu rodzinnego odchodzi od obowiązującego rozwiązania i nadaje kuratorowi uczestniczącemu w relacji z dzieckiem charakter aktywnego podmiotu. W czasie relacji, kurator podejmuje działania zmierzające do ukształtowania prawidłowych sytuacji wychowawczych, w ramach relacji osobistych i rodzinnych z dzieckiem, mając na względzie dobro dziecka, dba o prawidłowość przebiegu relacji, w szczególności udziela niezbędnych porad. W uzasadnionych przypadkach może wydać odpowiednie zalecenia. Jeżeli relacja dziecka z osobą uprawnioną zagraża dobru dziecka, kurator ma obowiązek przerwać relację.
