§ 1 k.r.o.). Zgoda współmałżonka może zatem ułatwić orzeczenie rozwodu lub separacji, ale na pewno nie jest bezwzględnie konieczna.
A teraz do rzeczy. Nikt nie jest skazany na pozostawanie we wspólności majątkowej (wspólności ustawowej) z kimś, z kim niewiele już go łączy. Z ważnych powodów każdy z małżonków – nie oglądając się na drugiego – może zatem żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 k.r.o.). Wielokrotnie Sąd Najwyższy podkreślał, że ważnym powodem zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej jest faktyczna separacja małżonków. Uniemożliwia ona bowiem współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.
Separacja faktyczna jest pewnym realnym stanem między małżonkami. Charakteryzuje się tym, że zupełnie rozsypuje się wzajemne pożycie. To nie stan napięć decyduje o jej powstaniu, lecz funkcjonowanie dzień za dniem w zupełnym oderwaniu od tego, co się dzieje w życiu współmałżonka. Mieszkanie osobno czy prowadzenie faktycznie odrębnych gospodarstw domowych w jednym mieszkaniu są oznakami separacji faktycznej. Podobnie jak brak komunikacji i informowania się nawzajem o sprawach rodziny.
Tymczasem pozostawanie we wspólności majątkowej zakłada współdziałanie. Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie spraw i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny (art. 36 § 1 k.r.o.). Wspólność ustawowa przy faktycznej separacji zaczyna być groźna dla majątkowych interesów małżonków, a także ich wierzycieli. Staje się upośledzeniem w obrocie prawnym.
Dlatego sąd może postanowić o zniesieniu wspólności majątkowej. Co więcej, orzekana rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia, ale w wyjątkowych wypadkach sąd może ją ustanowić z dniem wcześniejszym, w szczególności jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu (art. 52 § 2 k.r.o.).
Istnieje bogate orzecznictwo odnoszące się do decydowania o przymusowej rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Podkreśla się jednak potrzebę ostrożnego i rozważnego stosowania tej instytucji. Znoszenie wspólności ustawowej z datą wsteczną przy zmowie małżonków może bowiem godzić w interesy wierzycieli.
