Starania o materialny byt rodziny są obowiązkiem obojga małżonków

Jednakże, co ważne, zaspokajanie potrzeb materialnych rodziny może polegać także, w całości i części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Tak jednoznacznie rozstrzyga tę kwestię kodeks rodzinny i opiekuńczy (k. r. o.).

Niezależnie od ustroju majątkowego panującego miedzy małżonkami, a więc także w razie rozdzielności majątkowej, w tym powstałej wskutek intercyzy, oboje małżonkowie solidarnie odpowiadają za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 k. r. o.).

Starania o wychowanie dzieci i praca w domu mają wedle k.r.o. taką samą wartość jak praca zarobkowa służąca zapewnieniu materialnego bytu rodziny. Ma to istotne znaczenie w razie rozwodu czy separacji, gdy przychodzi do podziału majątku. To, że majątek wspólny powstał wyłącznie z pracy zarobkowej męża, nie uszczupla praw żony do równego udziału w nim.

Jeśli małżonek odmawia łożenia na rodzinę, drugi może wystąpić do sądu rodzinnego o przyznanie mu odpowiednich środków.

W istocie sytuacja jest taka jak w wypadku dochodzenia alimentów, z tym że sąd może określić kwoty należne nie poszczególnym członkom rodziny, ale całej rodzinie. Są to więc swego rodzaju alimenty zbiorowe. Ustalając ich wysokość, sąd uwzględni to, że małżonkowie, a także ich dzieci, mają co do zasady prawo do podobnej stopy życiowej. W tym wypadku bierze się pod uwagę nie tylko np. dochody z pracy, ale także inne dochody, w tym z majątku osobistego, np. z wynajmu mieszkania odziedziczonego przez męża.

Małżonek, któremu ten drugi odmawia środków na utrzymanie, może też po prostu wystąpić w czasie trwania małżeństwa o alimenty na dzieci, ale także na siebie, jeśli własnymi siłami nie zdoła się utrzymać, bo np. obarczony jest obowiązkiem wychowywania dzieci.

Obowiązek łożenia na utrzymanie rodziny istnieje także w razie faktycznej separacji małżonków. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w której jedno z nich zostaje z dziećmi, a drugie wyprowadza się lub po prostu ignoruje rodzinę. Pozostającemu w faktycznej separacji wolno odmówić łożenia na drugiego małżonka, jeśli ten może sam zaspokoić swoje potrzeby. Tak będzie, gdy małżonkowie są bezdzietni albo ich dzieci się usamodzielniły.

Podobnie rzecz się przedstawia w razie orzeczenia formalnej separacji przez sąd. Małżonkowie mają nadal obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny, ale zasadniczo tylko potrzeb dzieci. Gdy wymaga tego słuszność, ciąży na nich także powinność wzajemnej pomocy. Obowiązek alimentacyjny wobec małżonka pozostającego w separacji przedstawia się tak jak w razie rozwodu.

Choć co do zasady sąd przyznaje takie środki na przyszłość, istnieje też prawna możliwość domagania się przez małżonka – jeżeli tylko przez jakiś czas łożył na utrzymanie dzieci – zwrotu wydatków w części, w której powinien je ponosić ten drugi. To samo dotyczy innych wydatków, które zasadniczo obciążają oboje małżonków, np. na utrzymanie mieszkania.

Jeśli jeden z małżonków pozostający we wspólnym pożyciu odmawia łożenia na utrzymanie rodziny, mimo że ma takie możliwości, drugi może się domagać na drodze sądowej, by wynagrodzenie i inne należności przypadające małżonkowi były w całości lub części wypłacane do jego rąk (art. 28 § 2 k.r.o.). Wspólne pożycie zaś to przede wszystkim więź gospodarcza, a więc prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Jeśli takie pożycie ustało, bo np. mąż wyprowadził się z wspólnego lokum, żonie pozostaje wszczęcie sprawy o alimenty.

Możliwość wypłaty wynagrodzenia do rąk drugiego małżonka uzasadniona jest potrzebą szybkiego zaspokojenia potrzeb rodziny. Pozwala uniknąć procesu o alimenty czy o dostarczenie środków utrzymania i konieczności wszczynania egzekucji komorniczej.

Nakaz taki obowiązuje także wówczas, gdy po jego wydaniu wspólne pożycie ustanie, np. mąż wyprowadzi się z domu. Może on być przez sąd uchylony lub zmieniony na wniosek każdego z małżonków (art. 27 § 2 k.r.o.). Nakaz wypłaty wydaje sąd rejonowy (wydział do spraw rodzinnych i nieletnich) w tzw. postępowaniu nieprocesowym.

W sprawie takiej bierze udział małżonek, któremu zarzuca się uchylanie się od łożenia na utrzymanie rodziny. Nie ma powodów do wysłuchiwania pracodawcy czy dłużników małżonka. Niezależnie od wystąpienia o wydanie takiego nakazu małżonek zajmujący się dziećmi może wszcząć sprawę o alimenty.

Na małżonkach oprócz obowiązku łożenia na rodzinę ciążą także obowiązki o charakterze niemajątkowym. Wskazuje je art. 23 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a są to:

- wspólne pożycie – chodzi o ogół więzi między małżonkami w sferze duchowej, fizycznej gospodarczej,

- wzajemna pomoc – we wszystkich sferach (zarówno materialnych, jak i innych, w tym wsparcie psychiczne, pomoc w chorobie),

- wierność, głównie w sferze kontaktów seksualnych, ale i wzajemne poszanowanie oraz lojalność,