Rzecznik zwrócił uwagę na problemem reprezentacji małoletnich dzieci w postępowaniach sądowych i administracyjnych, które przebywają w Polsce bez opieki. Dotyczy to szczególnie dzieci cudzoziemskich, które przybyły do Polski samodzielnie, a także dzieci urodzonych na terytorium Polski, które zostały porzucone przez rodziców.
Przepis art. 66 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, iż osoba fizyczna nie mająca zdolności do czynności prawnych może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego. Dlatego - zdaniem rzecznika - w przypadku małoletnich pozbawionych opieki rodzicielskiej konieczne jest ustanowienie kuratora, będącego przedstawicielem w postępowaniach dotyczących jego spraw.
Rzeczni zwrócił przy tym uwagę, iż potrzeba zapewnienia osobie małoletniej odpowiedniej reprezentacji wynika z art. 4 Europejskiej Konwencji o wykonywaniu praw dzieci, sporządzonej w Strasburgu 25 stycznia 1996 r. w myśl którego „w postępowaniu dotyczącym dziecka przed organem sądowym, kiedy zgodnie z prawem wewnętrznym osoby, na których spoczywa odpowiedzialność rodzicielska, nie mogą reprezentować dziecka ze względu na konflikt interesów pomiędzy nimi a dzieckiem, ma ono prawo — osobiście lub za pośrednictwem innych osób lub instytucji — do żądania wyznaczenia specjalnego przedstawiciela do reprezentowania go w tym postępowaniu".
- W obecnej chwili brak jest w Polsce wyraźnego, bezpośredniego umocowania ustawowego, umożliwiającego ustanowienie dla małoletniego bez opieki kuratora lub innego przedstawiciela prawnego - uważa rzecznik.
- Zgodnie z art. 178 § 1 K.p.c. kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych. Z uwagi na fakt, iż przepisy nie przewidują ustanowienia kuratora dla małoletniego przebywającego w Polsce bez opieki, zastosowanie mogą mieć jedynie rozwiązania przewidziane w art. 110 § 1 w związku z art. 145 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, bądź wynikające z art. 109 § 1 K.r.o. tj. ustanowienie opieki dla dziecka lub wydanie zarządzenia w przedmiocie ustanowienia kuratora. W przypadku podjęcia działań w celu ustanowienia opiekuna, należy się jednak liczyć ze znacznym wydłużeniem postępowania, bowiem wydanie orzeczenia w przedmiotowej sprawie wymaga uprzedniego zawieszenia władzy rodzicielskiej rodziców dziecka. Dopiero bowiem po uprawomocnieniu się orzeczenia w przedmiocie zawieszenia władzy rodzicielskiej, można ustanowić dla osoby małoletniej opiekuna prawnego. Natomiast ustanowienie kuratora dla dziecka na podstawie zarządzenia wydanego w oparciu o art. 109 § 1 K.r.o. — choć dopuszczalne w świetle orzecznictwa i doktryny — prowadzi do powołania przedstawiciela, którego kompetencje ograniczają się jedynie do formalnej reprezentacji dziecka, w wyniku czego zakres jego działania jest w pewnym stopniu ograniczony - argumentuje rzecznik.
