Sąd w Luksemburgu może odpowiadać w trybie pilnym

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (Trybunał) 11 lipca 2008 r. po raz pierwszy wydał wyrok z wykorzystaniem obowiązującej od 1 marca 2008 r. pilnej procedury prejudycjalnej (sprawa C-195/08 PPU, Rinau).

Dotyczy ona kwestii objętych wolnością, bezpieczeństwem i sprawiedliwością (tytuł VI traktatu o Unii Europejskiej oraz tytuł IV traktatu o Wspólnocie Europejskiej). Zgodnie z art. 23a statutu Trybunału regulamin może przewidywać tryb przyspieszony, a dla wniosków o wydanie orzeczeń wstępnych dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości pilny tryb prejudycjalny. Te szczegółowe tryby mogą wprowadzać określone modyfikacje w przebiegu procedury. Dlatego ogólny przepis statutu został uściślony w regulaminie.

Art. 104a regulaminu przewiduje dla rozpoznania sprawy przekazanej przez sąd krajowy tryb przyspieszony jako odstępstwo od przebiegu klasycznego postępowania prejudycjalnego uregulowanego w art. 104. Może on znaleźć zastosowanie do wszystkich spraw przekazanych w celu wydania orzeczenia wstępnego. Tymczasem niedawno dodany art. 104b wprowadza do postępowania prejudycjalnego nowy tryb pilny oraz podkreśla, że ma on zastosowanie wyłącznie do spraw wchodzących w zakres obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W tym sensie art. 104b występuje jako lex specialis zarówno wobec art. 104 jak i 104a regulaminu. Nie wchodząc w szczegóły, można wskazać kilka odrębności trybu pilnego w stosunku do ogólnego.

Po pierwsze – wniosek sądu krajowego powinien zawierać okoliczności prawne i faktyczne wskazujące, że sprawa ma charakter pilny, i uzasadniające jej rozpoznanie w tym trybie oraz w miarę możliwości zawierać propozycję sądu krajowego odpowiedzi na przekazane pytania prejudycjalne.

Po drugie – jeżeli sąd krajowy nie złożył wniosku o rozpoznanie sprawy w trybie pilnym, a konieczność zastosowania tego trybu wydaje się prawdopodobna, prezes Trybunału może zwrócić się do jednej z izb o zbadanie konieczności rozpoznania sprawy w tym trybie.

Postanowienie o rozpoznaniu sprawy w trybie pilnym podejmuje wyznaczona izba na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego. Izba może postanowić o rozpoznaniu sprawy w składzie trzech sędziów albo o przekazaniu sprawy Trybunałowi w celu przydzielenia jej powiększonemu składowi. W postanowieniu o zastosowaniu trybu pilnego wyznaczony zostaje termin do złożenia pism procesowych lub uwag na piśmie. Postanowienie może wskazać kwestie prawne, do których należy się odnieść w pismach, oraz maksymalną długość pism.

Po trzecie – po złożeniu wniosku o zastosowanie trybu pilnego sekretarz trybunału zapewnia niezwłoczne doręczenie wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego stronom postępowania przed sądem krajowym, państwu członkowskiemu, którego ustawodawstwu podlega ten sąd, a także instytucjom.

Tak samo doręcza się postanowienie o skierowaniu bądź odmowie skierowania sprawy do rozpoznania w trybie pilnym.

Po czwarte – pisma składane w toku postępowania uważa się za złożone z chwilą przekazania do Sekretariatu za pośrednictwem faksu lub innego technicznego środka komunikacji dostępnego w Trybunale kopii podpisanego oryginału oraz zbioru dokumentów powołanych na jego poparcie wraz z ich spisem.

Oryginał pisma wraz z załącznikami przesyła się do Sekretariatu Trybunału. Doręczeń Trybunał może dokonywać w drodze przekazania kopii dokumentu za pośrednictwem faksu lub innego technicznego środka komunikacji dostępnego Trybunałowi i adresatowi.

Po piąte – w wyjątkowo pilnych wypadkach izba może postanowić o pominięciu fazy pisemnej postępowania.

Wówczas orzeczenie jest wydawane po wysłuchaniu rzecznika generalnego. Regulamin jednak nie jest jedynym dokumentem, który dotyczy pilnego trybu prejudycjalnego.

Celem ułatwienia sądom krajowym zrozumienia zasad funkcjonowania tego nowego pilnego trybu prejudycjalnego Trybunał przyjął także wskazówki dotyczące postępowania w zakresie spraw objętych przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W ten sposób uzupełnił istniejącą już od kilku lat ogólną notę informacyjną dotyczącą wniosków składanych przez sądy krajowe w trybie prejudycjalnym. Wskazówki uzupełniające zawierają cenne informacje i zasługują na uwagę. Na poziomie ogólnym można je sprowadzić do następujących reguł.

Po pierwsze – postanowienie o zastosowaniu pilnego trybu jest wydawane co do zasady wyłącznie na podstawie uzasadnionego wniosku sądu krajowego.

Wyjątkowo, jeżeli wydaje się to konieczne, Trybunał może z urzędu postanowić o takim rozpoznaniu sprawy.

Po drugie – o zastosowanie trybu pilnego można wnosić wyłącznie, gdy okoliczności jednoznacznie wskazują na potrzebę jak najszybszego wydania orzeczenia.

O ile ewoluujący charakter prawa wspólnotowego w zakresie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości wyklucza wyczerpujące wyliczenie takich sytuacji, sąd krajowy może rozważać złożenie wniosku o zastosowanie trybu pilnego w wypadku osoby aresztowanej lub pozbawionej wolności, gdy odpowiedź na zadane pytanie jest rozstrzygająca dla oceny sytuacji prawnej tej osoby, lub w wypadku postępowania dotyczącego władzy rodzicielskiej bądź opieki nad dzieckiem (tak w sprawie Rinau), jeżeli wskazanie sądu korzystającego z jurysdykcji zgodnie z prawem wspólnotowym zależy od odpowiedzi udzielonej na pytanie prejudycjalne.

Wprowadzenie pilnego trybu podkreśla, iż jesteśmy świadkami nowego zjawiska we wspólnotowym systemie ochrony prawnej

Po trzecie – w celu umożliwienia Trybunałowi podjęcia szybkiej decyzji co do zasadności stosowania pilnego trybu wniosek powinien wskazywać elementy stanu faktycznego i prawnego, które wskazują na pilność, a zwłaszcza zagrożenia wynikające z rozpoznania sprawy w zwykłym trybie prejudycjalnym.

Po czwarte – sąd krajowy powinien zwięźle przedstawić swoje zapatrywania na odpowiedź, jakiej jego zdaniem należy udzielić na zadane pytanie.

To istotna nowość w porównaniu z ogólnym modelem postępowania, która ma – zdaniem Trybunału – przyczynić się do szybkiego przebiegu postępowania. Równie istotne jest, aby sąd krajowy występujący o zastosowanie pilnego trybu prejudycjalnego wskazał adres poczty elektronicznej ewentualnie numer faksu, z którego Trybunał może korzystać, oraz adresy poczty elektronicznej lub numery faksu pełnomocników stron postępowania.

Dopuszczalne jest przesłanie Trybunałowi kopii podpisanego postanowienia o przekazaniu i wniosku o zastosowanie pilnego trybu prejudycjalnego za pośrednictwem poczty elektronicznej. Postanowienie i wniosek mogą być rozpoznawane niezwłocznie po otrzymaniu takiej kopii. Jednak oryginały postanowienia oraz wniosku muszą zostać później przesłane do Sekretariatu Trybunału w jak najkrótszym terminie.