Które małżeństwa zostaną dodatkowo objęte możliwością wspólnego rozliczania się z podatku

Przewidujący tę zmianę projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa) nosi datę 17 września 2008 r. i jest reakcją na zarzuty Komisji Europejskiej, że Polska nie dopełniła zobowiązań traktatowych.

[srodtytul]Dwa systemy[/srodtytul]

W prawie podatkowym rozróżnia się nieograniczony oraz ograniczony obowiązek podatkowy.

Ten pierwszy ma za podstawę kryterium rezydencji, czyli określenia, z którym państwem dana osoba jest bardziej podatkowo związana. Zgodnie z ustawą nieograniczony obowiązek podatkowy ciąży na tych osobach fizycznych, które posiadają na terytorium RP ośrodek interesów życiowych lub też przebywają u nas dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Osoby te zobligowane są do zapłacenia w Polsce podatku dochodowego od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich uzyskania.

Wiele państw nakłada podatki, opierając się na zasadzie źródła, opodatkowując dochody bądź też kapitał pochodzące z ich terytorium, a uzyskiwane przez osoby nieposiadające w danym kraju rezydencji podatkowej. Mówi się wówczas, że osoby te zostały objęte ograniczonym obowiązkiem podatkowym w innym państwie.

[srodtytul]Dwustronne umowy nie wystarczają[/srodtytul]

[b]Jeśli ktoś mieszka w jednym, a działalność zarobkową prowadzi w drugim państwie, dochodzi do nakładania się na siebie dwóch systemów podatkowych, co z kolei może skutkować powstaniem obowiązku podatkowego w obydwu krajach. Zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu służą zawierane przez poszczególne kraje umowy dwustronne. Nie rozwiązują one jednak wszystkich problemów.[/b]

Za przykład służyć może sytuacja mieszkańców miejscowości przygranicznych, np. Słubic, którzy codziennie przekraczają granicę, udając się do pracy we Frankfurcie nad Odrą. Zgodnie z postanowieniami obowiązującej od 1 stycznia 2005 r. umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania z Niemcami (umowa) dochody uzyskiwane przez polskich rezydentów z pracy najemnej na terenie Niemiec mogą zostać opodatkowane w Niemczech. Polska zwolni zagraniczne dochody polskiego podatnika, uwzględniając je jednak przy obliczaniu stawki podatkowej od dochodów osiąganych przez podatnika w kraju. Jest to tzw. metoda wyłączenia z progresją. Osoby podlegające w Niemczech ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (jak ma to miejsce w tym przypadku) nie mogą jednak uwzględnić przy obliczaniu należnego niemieckiemu fiskusowi podatku indywidualnych ulg przysługujących podatnikom o nieograniczonym obowiązku podatkowym w Niemczech. Mowa tu np. o uldze na dzieci czy możliwości wspólnego rozliczania się małżonków. Indywidualna sytuacja podatnika nie może być uwzględniona w kraju uzyskiwania przychodów, gdyż zgodnie z obowiązującym ratio legis zastrzeżone jest to dla kraju rezydencji. Gdy wszystkie dochody podatnika pochodzą z zagranicy i tam zostają opodatkowane, uwzględnienie indywidualnej sytuacji podatnika nie jest także w praktyce możliwe w kraju rezydencji.

[srodtytul]Jak to zrobili Niemcy[/srodtytul]

Podobnym problemem zajmował się w 1995 r. Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Rozpatrywał on sprawę podatnika żyjącego wraz z rodziną w Belgii, a pracującego w niemieckiej miejscowości Aachen, który ze względu na brak możliwości wspólnego rozliczenia się z małżonką w Niemczech skarżył się na dyskryminację oraz ograniczenie prawa do swobodnego przepływu pracowników. W orzeczeniu z 14 lutego 1995 r. (C-279/93) Trybunał orzekł, że zarówno rezydenci, jak i nierezydenci powinni być w kraju źródła przychodów traktowani jednakowo.

W związku z tym orzeczeniem niemiecki ustawodawca stworzył konstrukcję zwaną fikcyjnym nieograniczonym obowiązkiem podatkowym, która umożliwia osobom niemającym w Niemczech miejsca zamieszkania, ale otrzymującym dochody z położonych tam źródeł, rozliczanie się na zasadach obowiązujących rezydentów. Jest to możliwe, gdy co najmniej 90 proc. dochodów osiąganych przez podatnika podlega opodatkowaniu w Niemczech lub też gdy dochody osiągane przez podatnika poza granicami Niemiec nie przekraczają równowartości 7664 euro w roku podatkowym (stan prawny na 2008 r.). Jeśli małżonkowie rozliczają się wspólnie, kwota ta ulega podwojeniu i wynosi 15 328 euro.

W odróżnieniu od polskich przepisów zezwalających małżonkom na wspólne rozliczenie się wyłącznie w razie posiadania przez oboje nieograniczonego obowiązku podatkowego, niemieckie przepisy pozwalają osobie fizycznej podlegającej w Niemczech nieograniczonemu lub też “fikcyjnemu nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu” skorzystać z możliwości wspólnego rozliczenia, jeśli współmałżonek jest rezydentem kraju należącego do Unii Europejskiej (Unia) lub też do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).

[wyimek]W prawie podatkowym rozróżnia się nieograniczony oraz ograniczony obowiązek podatkowy[/wyimek]

Skorzystanie w Niemczech ze wskazanej konstrukcji jest dla polskiego podatnika tym bardziej korzystne, że nie wyklucza nieograniczonego obowiązku podatkowego w Polsce, a w związku z tym możliwości wspólnego rozliczenia się małżonków w kraju. W takim wypadku w Polsce opodatkowaniu podlegać będzie tylko dochód małżonka pracującego w Niemczech podatnika, a indywidualna stawka podatku ustalona zostanie na podstawie łącznych dochodów obojga małżonków. W Niemczech natomiast opodatkowaniu podlegać będą wyłącznie dochody małżonka tam pracującego.

[srodtytul]Jak będzie u nas[/srodtytul]

Jeśli spojrzymy na przepisy obowiązujące w Polsce, to w obecnym stanie prawnym małżonkowie mogą skorzystać z możliwości łącznego opodatkowania, jeżeli oboje podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, istnieje między nimi przez cały rok podatkowy wspólność majątkowa, pozostają w małżeństwie przez cały rok podatkowy i w terminie do 30 kwietnia wybiorą tę formę opodatkowania w rocznym zeznaniu podatkowym.

[b]Od 1 stycznia 2009 r. ma się jednak pojawić możliwość wspólnego rozliczania się także małżonków, którzy nie są polskimi rezydentami, ale których przychody podlegające opodatkowaniu na terenie RP stanowić będą 75 proc. całkowitego przychodu osiąganego przez obydwoje w danym roku podatkowym. W projekcie nowelizacji ustawy przyjęto więc rozwiązania zbliżone do niemieckich.[/b]

[b]Jeśli omawiany projekt stanie się obowiązującym prawem, to 1 stycznia 2009 r. prawo do wspólnego rozliczania się uzyskają także małżonkowie:

> którzy mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Polska państwie członkowskim Unii lub w innym państwie należącym do EOG albo w Szwajcarii,

> z których jedno podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, a drugie dla celów podatkowych ma miejsce zamieszkania w innym niż Polska państwie członkowskim Unii lub w innym państwie należącym do EOG albo w Szwajcarii.[/b]

Dodatkowym warunkiem skorzystania z tej regulacji będzie przedstawienie certyfikatu rezydencji dokumentującego miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.

Jak to będzie działało w praktyce?

[ramka][b]Przykład[/b]

Załóżmy, iż obywatel niemiecki mieszkający na co dzień w Schwedt zatrudniony został w polskiej spółce z siedzibą w Myśliborzu (woj. zachodniopomorskie). Ze stosunku pracy otrzymuje dochód w wysokości 15 000 zł miesięcznie. Jego małżonka zatrudniona jako pomoc studencka na uniwersytecie ma miesięczny dochód w wysokości 500 euro. Dla uniknięcia szczegółowych obliczeń oraz zagłębiania się w meandry niemieckiego prawa podatkowego przyjmujemy dwa założenia:

1) dochód = przychód = podstawa opodatkowania,

2) 1 euro = 3 złote.

Roczne dochody małżonków wynoszą więc w przeliczeniu na złote odpowiednio 180 000 zł i 18 000 zł. Niemiecki obywatel podlega w Polsce obowiązkowi podatkowemu od całości osiągniętych tu dochodów. Należny do zapłaty podatek przy indywidualnym rozliczeniu się przez męża w Polsce (a więc zgodnie z obecnymi zasadami) wynosi 57 966 zł:

20 177,65 + 40 proc. x (180 000 – 85 528) = 57 966,45 zł. Rozpatrzmy teraz sytuację, w której małżonkowie postanowiliby skorzystać z prawa, jakie przysługiwałoby im w razie wprowadzenia nowelizacji ustawy, i rozliczyliby się w Polsce razem. Jest to możliwe, gdyż ich przychody (dla uproszczenia zrównane z dochodami) podlegające opodatkowaniu na terytorium Polski stanowią 90,9 proc. całkowitego przychodu osiąganego przez obydwoje w danym roku podatkowym. Dla uproszczenia i umożliwienia porównań zastosowano skalę podatkową obowiązującą w 2008 r.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy dochody małżonków podlegające opodatkowaniu w Polsce sumuje się. Uzyskaną w ten sposób kwotę dzielimy na pół i liczymy od niej podatek, a następnie mnożymy przez dwa:

180 000: 2 = 90 000

20 177, 65 + 40 proc. x (90 000 – 85 528) = 21 966,45

21 966,45 x 2 = 43 932,9