Ks. Piotr Pawlukiewicz. Księża na Księżyc! Tylko co dalej?

Większość tej książki (nie całość, bo zrobiłem też spore uzupełnienia tej wymyślonej wtedy części) napisałem wiele lat temu, w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Sytuacja polskiego Kościoła wyglądała wtedy zgoła inaczej niż dziś. Co tu zresztą dużo mówić, całe nasze życie wyglądało inaczej niż dziś.

Polska nie była w NATO ani w Unii Europejskiej. Nikt nie podróżował za granicę, bo po prostu nie było nas na to stać. Na niektórych wsiach wciąż panowała potworna bieda (i dalej jest biednie, choć już chyba nie tak strasznie, jak było ćwierć wieku temu). Telefony komórkowe wyglądały wtedy jak małe cegiełki, a część z nich miała wyciąganą antenkę, którą odbierały fale radiowe. Komputery stacjonarne wciąż należały do rzadkości, a o laptopie nikt wtedy nawet jeszcze nie słyszał – nie mówiąc o internecie czy innym Facebooku.

Myślę, że Kościół i duchowni, choć wielce wtedy narzekali na świeckich, nie zdawali sobie sprawy, jak wielką się wciąż cieszą estymą u bliźnich i jak bardzo zmieni się to w ciągu najbliższych dwudziestu pięciu lat. Gdy przypominam sobie, jakim szacunkiem darzył mnie tłum, gdy do Polski przyjeżdżał Jan Paweł II, to aż mi trochę wstyd. My, w czasie pierwszych pielgrzymek młodzi klerycy, przechadzając się w sutannach po ulicy, czuliśmy się jak prawdziwi bogowie. Wszyscy się do nas uśmiechali.

By zanadto nie demonizować, muszę też dodać, że dziś również spotykam podobne przypadki życzliwości. Gdy na przykład zapomnę wyciągnąć koloratkę z koszuli i pójdę załatwiać coś w urzędach, widzę, że ludzie się do mnie uśmiechają. „Jacy ci ludzie są pogodni, jacy dobrzy" – myślę sobie niekiedy, widząc ich rozpromienione twarze. Przyszedłszy do domu, odkrywam jednak koloratkę pod brodą – ot i tajemnica życzliwości rozwiązana.

Niemniej sytuacja polskiego Kościoła i jego społecznego odbioru uległa sporej zmianie, a jeszcze bardziej zmieniła się po publikacji dwóch filmów: jednego fabularnego, drugiego mówiącego o faktach, które wiele zmieniły w myśleniu o moralności księży, zwłaszcza wśród tych, którzy mają do Kościoła raczej niedzielny stosunek. Choć obie te produkcje dotyczyły realnie występujących wśród księży spraw, to jednak w głowach wielu odbiorców wrzuciły wszystkich kapłanów do jednego wora – w internecie sporo jest komentarzy o treści: „każdy ksiądz to pedofil, zboczeniec i łasy na pieniądze idiota". To boli, bo – co starałem się pokazać w tej książce – wcale wszyscy tacy nie jesteśmy. Ja taki nie jestem.

Myślę, że to nasze słuchanie raczej obcych ludzi niż kościelnych autorytetów zaczęło się wiele lat temu. Gdy Jan Paweł II przyjeżdżał do Polski, na ulicach witał go tłum wiwatujących wiernych. Jednak gdy tylko wyjeżdżał, machaliśmy mu rączką na do widzenia, śpiewaliśmy „Żegnamy cię, Alleluja", po czym kompletnie przestawało nas interesować, cóż on takiego powiedział w czasie tej pielgrzymki. Wypieraliśmy jego nauki, w ogóle o nich nie dyskutowaliśmy. Nigdy nie słyszałem, by ktoś powiedział:

– Stary, a słuchałeś środowej audiencji papieża?

– No pewnie, takie ważne rzeczy mówił.

– Właśnie, aż sobie pomyślałem, że muszę to znaleźć w internecie i sobie wydrukować, żeby mi nie zginęło.

Nie było czegoś takiego

Potrafię sobie wyobrazić taką sytuację, o ile jej przedmiotem byłoby nauczanie Benedykta XVI albo papieża Franciszka. Przecież nieraz słychać, jak ktoś mówi: „Ty, słuchaj, ale przyłożył Franciszek. Znów będzie zamieszanie w Kościele". My słuchaliśmy Jana Pawła II z entuzjazmem, ale tylko podczas wizyt, potem już nie. A na przykład w czasie pielgrzymki w 1991 roku papież grzmiał z ambon, przestrzegając nas przed zachłyśnięciem się wolnością. Czyż nie tak się właśnie stało?

Jan Paweł II był w naszym kraju ikoną, lecz nie dlatego, że mówił mądre rzeczy, ale dlatego, że był symbolem walki z komunizmem. Bogu na chwałę, komunistom na złość – zwykli mawiać ci, którzy szli na spotkania z papieżem, gdy przyjeżdżał do Polski. Wielu ludzi uczestniczyło w spotkaniach papieskich bynajmniej nie z pobudek religijnych, lecz dlatego, że chcieli pokazać, po której stronie tej politycznej barykady się ustawiają. To skomplikowana kwestia, bo ludzie wciąż jednak widzieli w Janie Pawle II namiestnika Chrystusowego, lecz zarazem był dla nich symbolem. Ich motywacje były dość poplątane...

Mam wrażenie, że podobnie poplątane są intencje osób, które dziś z wypiekami na twarzy opowiadają fabułę wspomnianych wcześniej filmów. Część z nich na pewno ma na uwadze dobro Kościoła, ale czy aby wszyscy?

Przecież ja niczego złego nie zrobiłem

Obecna sytuacja – to zajmowanie się tematem Kościoła przez wszystkie ważniejsze media w Polsce – dojrzewała powolutku przez lata. Bo to nie jest tak, że kiedyś o księżach pedofilach czy księżach żyjących z kobietami się nie mówiło. Owszem, mówiło się, ale przy stole w czasie rodzinnych spotkań, a nie z ekranów teleodbiorników. Potem po kolei pojawiały się w mediach kolejne sprawy. Pierwszą taką dużą, jaką pamiętam, była sprawa biskupa poznańskiego Paetza. Później pojawiły się następne: tutaj tego biskupa podejrzewają, tam innego, tu jakiegoś księdza profesora. Pokazywały się artykuły zdradzające, że ktoś tam był tajnym współpracownikiem. Coraz odważniejsze te doniesienia były. Doszło do tego, że pierwszy raz w życiu zobaczyłem polskiego biskupa, który nadawał na polskich biskupów. Za Jana Pawła II rzecz nie do pomyślenia.

W większości takich spraw niestety media wyciągają historie sprzed wielu lat, gdzie trudno już o obiektywną ocenę zachowania kapłana. Jest jeszcze jedna rzecz, o której tu powiem, i mam świadomość, że to jest jak włożenie kija w mrowisko. Chciałbym już na początku zaznaczyć, że zło jest złem, że obcowanie cielesne księdza z kimkolwiek, nie tylko z dzieckiem, ale z dzieckiem przede wszystkim, jest złem bezdyskusyjnym. To, o co mi chodzi, dotyczy pewnych społecznych przyzwoleń, granic, które kiedyś znajdowały się o wiele dalej niż dzisiaj, i boję się, że mógłbym zostać źle zrozumiany.

Opowiadano mi, że gdy przed wielu laty, tuż po wojnie, do jakiejś parafii w przeddzień uroczystości pierwszej komunii świętej przyjeżdżał fotograf, by z proboszczem i rodzicami omówić szczegóły zrobienia zdjęć portretowych na pamiątkę tego wydarzenia, gwoździem programu dla wszystkich dziewczynek było pstryknięcie sobie zdjęcia z ukochanym księdzem proboszczem. Każda musiała takie mieć. Jedna przez drugą się przekrzykiwały:

– Teraz Gośka!

– Teraz ja z księdzem proboszczem!

– I niech ksiądz proboszcz stanie tuż obok mnie.

Dziś taka sytuacja byłaby nie do pomyślenia. Od razu znalazłby się jakiś życzliwy, który doniósłby o sprawie do właściwych mediów, a te by ją nagłośniły. Dziś księża, Bogu ducha winni, naprawdę boją się do dzieci nawet zbliżyć, żeby ich przypadkiem ktoś nie posądził o złe intencje. W tamtych czasach dziewczynki były przeszczęśliwe.

– A mnie ksiądz proboszcz pogłaskał po głowie.

– A mnie powiedział, że takiej grzecznej Kasi to on jeszcze nigdy nie widział.

Co istotne, w zachowaniu tego opisywanego proboszcza nie było nawet krzty seksualnego podtekstu. Gdyby tak jakimś wehikułem czasu przenieść go w dzisiejsze czasy i powiedzieć, że jego zachowanie sprawi, że będzie się w jego przypadku wypowiadać Stolica Apostolska, a on sam będzie negatywnym bohaterem programu telewizyjnego, spytałby zapewne: „Za co? Jezu, przecież ja niczego złego nie zrobiłem. Co ja zrobiłem? Dlaczego tak? Przecież ja nikogo nie zabiłem, nikogo nie zamordowałem, a to, że Kasię pogłaskałem po głowie, to co w tym złego?".

Oczywiście na pewno w tamtych czasach zdarzali się i księża, którzy takie sytuacje wykorzystywali, żeby te zachwycone Kasie zwabić potem na plebanię do swojego pokoju. Popełniali zło. Nie znaczy to jednak, że wszyscy księża tak robili. Zarówno sformułowanie „wszyscy księża", jak i „żaden z księży" byłoby tu fałszywe.

Był kiedyś pod Warszawą taki proboszcz – opowiadano – który stał kiedyś przed plebanią i zobaczył, jak ulicą idą matka z synem, który bardzo wulgarnie się do niej zwracał. Ksiądz miał wtedy powiedzieć:

– Chodź tu do mnie. Chodź tu do mnie, powiedziałem.

Panią też poproszę.

Zaprosił ich do środka, po czym wlał chłopakowi laską w tyłek porządne lanie.

– Pocałuj matkę w rękę za to, żeś ją tak zdenerwował. Teraz mnie pocałuj w rękę, bo mnie też zdenerwowałeś.

Ta sprawa momentalnie rozeszła się po całej parafii, wszyscy o niej mówili, ale w sensie pozytywnym. „No nareszcie ktoś temu chłopakowi od Wojciachów pokazał. A jaki się grzeczny zrobił, jak do kościoła chodzi". Dziś to by było: „Ksiądz uderzył laską dziecko. To afera!". Wtedy to było normalne. I nie chodzi mi o to, żebyśmy teraz przywrócili społeczne przyzwolenie na kary cielesne. Nie. Cieszę się, że dziś sprawy udaje się rozwiązywać inaczej. Chciałbym jednak, żebyśmy słysząc o takiej sprawie sprzed pięćdziesięciu lat, nie skreślali od razu księdza, o którym mowa, i pamiętali, że czasy były wtedy inne.

Dziś jest inaczej. I to nie tylko w obszarze tego, co nam wolno, a czego nie. Inaczej też podchodzi się do grzechów księży. Inaczej się o nich mówi, na szczęście również w Kościele. Teraz już chyba żaden biskup nie wpadnie na to, że księdza, którego parafianie oskarżają o gwałt na dziecku, można przenieść na inną parafię. Kiedyś takie rozwiązywanie spraw nie należało do rzadkości. Oczywiście mówię o przypadku, w którym oskarżenia względem księdza zostaną potwierdzone. Mówiłem już w tej książce o tym, że znam takie sytuacje, w których ktoś oskarżył kapłana o nadużycia seksualne, żeby się na nim zemścić.

Gdy już się jednak okaże, że taki czy inny ksiądz realnie jest winny temu, o co go oskarżają, powinien przejść przez dwa sita: jedno państwowe, bo jest obywatelem wspólnoty narodowej, a drugie kościelne, czyli odbyć pokutę. To są właśnie dwie ścieżki uzdrowienia: jedna państwowa i jedna kościelna. Taki kapłan musi przejść je obie. Co ważne, one nie powinny się krzyżować. Skoro ksiądz dostał pięć lat wyroku, a my damy mu trzy lata pokuty, to jedno na drugie nie powinno mieć wpływu. Na pewno nie można oczekiwać, że kara nałożona przez Kościół wystarczy. Obie te ścieżki mają swoje terminarze, daty, mechanizmy działania. Kościół nie ma jednak swoich więzień – musimy o tym pamiętać. Jego metodą działania jest odosobnienie i pokuta, czyli „odpracowanie swojej winy". Jeśli z państwowego punktu widzenia jakaś sprawa o molestowanie dziecka się przedawni, to Kościół nie może zrobić nic więcej, jak skierować takiego emerytowanego już księdza do odbycia pokuty.

Słuchając ludzi, odnoszę często wrażenie, że to im jednak nie wystarcza, domagają się więcej, tylko właściwie czego? Skoro Kościół więcej dać nie może. To prawo państwowe powinniśmy zmienić tak, by takie sprawy nie traciły ważności.