Tygrys przy fortepianie

Jego pojawienie się w 1980 roku na Konkursie Chopinowskim wywołało zachwyt młodej publiczności i wielu krytyków. Kiedy zasiadał przy fortepianie, wydawał się przybyszem z innego świata. Nie tylko wyglądem, ale i sposobem grania wyróżniał się spośród innych uczestników . Skandal, jaki wybuchł po niedopuszczeniu go do finału, bardziej mu pomógł niż zdobycie nagrody. Zamówienia na koncerty nadchodziły z całego świata. Jedni uznali go za geniusza, inni woleli określać mianem szarlatana. Minęły lata i tak pozostało do dziś. Czasem się wydaje, że Pogorelić ma wyraźny problem, czy bardziej zależy mu na wysokich ocenach artystycznych, czy na wywoływaniu skandali. Publiczność go uwielbia i wiele wybacza, ale prasa bywa bezwzględna i potrafi napisać, że „grał Mozarta jak pianista z baru”. W podobnym tonie utrzymane były recenzje jego najnowszego koncertu w Filharmonii Narodowej w Warszawie, który – choć trudno uznać go za wydarzenie artystyczne – był najbardziej medialnym i najczęściej dyskutowanym elementem zakończonego właśnie festiwalu „Chopin i jego Europa”.

Bilety na występ najsłynniejszego chorwackiego pianisty rozeszły się błyskawicznie. Wszyscy chcieli zobaczyć i usłyszeć artystę tak bardzo skrzywdzonego w pamiętnej X edycji Konkursu Chopinowskiego. Spodziewali się sensacji i się nie zawiedli. Ku zaskoczeniu wszystkich zrezygnował z grania Chopina. Tak więc festiwal „Chopin i jego Europa” rozpoczął się bez kompozycji swego patrona. Pogorelić zaś pojawił się jedynie w drugiej części wieczoru i grał Rachmaninowa z taką nadekspresją, że dosłownie miażdżył klawisze. Krytycy wychodzili zniesmaczeni, ale publiczność nagrodziła go owacją na stojąco.

Podczas konferencji wyjaśnił, że ograniczył się do Rachmaninowa, bo właśnie jego ma w repertuarze mijającego sezonu. Chopina zaś zagra na specjalnym koncercie 26 października, świętując nim swoje 50. urodziny.Przyjazd do Warszawy na festiwal „Chopin i jego Europa” musiał z pewnością kosztować Pogorelicia wiele nerwów. Kiedy przybył tu niecałe półtora roku temu, po 26 latach nieobecności od pamiętnej przegranej w Konkursie Chopinowskim, unikał kamer, zabronił wstępu fotoreporterom. Podczas przedłużających się prób poprosił o możliwość wypróbowania kilku fortepianów. Ośmielony gorącym przyjęciem recitalu w Filharmonii Narodowej podczas ostatniej wizyty chętnie spotkał się z dziennikarzami. A na konferencji prasowej nie unikał osobistych zwierzeń.

Pogorelić urodził się w 1958 roku w Belgradzie. Grę na fortepianie rozpoczął w wieku siedmiu lat. Pięć lat później pojechał na dalszą naukę do Moskwy. Trafił tam na znakomitych pedagogów: Harry’ego Neuhausa, Eugeniusza Malinina i starszą od siebie o 15 lat gruzińską księżniczkę Alizę Kezeradze, którą w 1980 r. poślubił.

– Nasze wzajemne stosunki opierające się najpierw na relacji studenta i nauczycielki – mówił Pogorelić – przerodziły się w namiętność, a potem, kiedy została moją żoną, w wielką miłość.

Posiadała ponoć ogromny wpływ na jego interpretacje muzyczne. Zmarła kilka lat temu, a wydane już po jej śmierci nagranie scherz Chopina Pogorelić ozdobił wspólnym zdjęciem.

– Miałem w życiu dużo szczęścia, bo wychowywałem się w atmosferze miłości i tolerancji – mówił podczas ostatniej wizyty. – Teraz świat zmierza w stronę wieloetniczności, a ja zetknąłem się z tym od urodzenia. Rodziców dzieliły wiara i narodowość – ojciec chorwacki kontrabasisty był katolikiem, mama zaś Serbka jest prawosławną. – A jednak łączyło ich wspaniałe uczucie. Dziś z perspektywy 50-latka widzę, że miałem szczęście do ludzi. Kiedy wraz z żoną postanowiliśmy osiedlić się w Londynie, pomocną dłoń wyciągnął do nas Edward Richard Heath, były premier Wielkiej Brytanii, także muzyk i dyrygent. Dostrzegł mój talent i rozumiał sytuację, w jakiej się wtedy znalazłem wraz z żoną i pasierbem.

Pogorelić przyznaje, że od polityki stronił zawsze. Bez względu na to jednak, czy mieszkał w Rosji, Wielkiej Brytanii czy tak jak teraz – w Szwajcarii, nie wyrzekł się tożsamości narodowej, ani obywatelstwa chorwackiego i kiedy tylko może, chętnie sprzyja młodej chorwackiej demokracji.

Ekscentryczny pianista mianowany przez UNESCO ambasadorem dobrej woli od dawna łączy występy artystyczne z działalnością społeczną. Ustanowił fundację dla młodych muzyków w Chorwacji, zaangażował się w budowę kliniki położniczej w zniszczonym wojną Sarajewie. Powołał dla młodych talentów festiwal swego imienia w Bad Wörishofen, w Kalifornii zaś zorganizował własny konkurs pianistyczny.

Podczas wizyty w Warszawie zgłosił też chęć poprowadzenia bezpłatnych kursów mistrzowskich dla trójki utalentowanych młodych Polaków. Postawił jednak warunek: chce się rozliczyć z przeszłością. Dotrzeć do archiwum X Konkursu Chopinowskiego, zrozumieć, dlaczego będąc zdecydowanym faworytem konkursu, został z niego dość niespodziewanie usunięty już po II etapie.Jerzy Waldorff w „Wielkiej grze, czyli rzeczy o konkursach chopinowskich” określił Pogorelicia krótko: „Bardzo przystojny. Takie pół chłopca, pół dziewczyny, ale przy fortepianie cały tygrys”. I dalej: „Niezwykłość Pogorelicia na tym się wszakże zasadzała, iż tego samego Fryderyka Chopina grał jedne utwory w sposób nie do przyjęcia (Polonez fis-mol, początek sonaty B-moll), a inne – jak Etiuda F-dur, Marsz żałobny i finał Sonaty b-mol – w sposób zachwycający. Wedle nie tylko mojej oceny te udane pozycje (...) więcej były warte od całych programów wykonywanych przez innych konkursowiczów”.„Kiedy pierwszy raz pokazał się na estradzie konkursowej – notował Janusz Ekiert – zaskoczył tak ekspresjonistycznym Preludium cis-moll, jakby to był Skriabin w ostatnim okresie twórczości. Scherza cis-moll nikt jeszcze nie grał tak dramatycznie i demonicznie. W Marszu żałobnym na wyobraźnię działało forte jak dzwon i delikatnie rozdzwonione pianissimo. Mazurki (op. 59) – finezyjne, rozpoetyzowane, wyrafinowane w nastrojach – rozwijały się na tle obsesyjnie akcentowanego, czasem opętańczego rytmu”.Zdając sobie sprawę, że swą grą wywołuje skrajne opinie jury, sam Pogorelić powiedział wówczas w jednym z wywiadów: „Nie przyjechałem po nagrody, ale po to, by pokazać Chopina rozumianego przez pianistę w roku 1980, kompozytora nowoczesnego, ekspresyjnego, ale w interpretacji nie przekraczającej granic dobrego smaku”.

„Wstydzę się, że należę do jury konkursu” – oświadczyła po usunięciu Pogorelicia Marta Argerich. Poparli ją Paul Badura Skoda i Nikita Magaloff. Za wybitny talent uznali pianistę krytycy polscy, którzy obdarzyli go swoją nagrodą.