Marek Dobrowolski: Mamy obowiązek kontrolować zakres kompetencji UE

Wydany przez Trybunał Konstytucyjny 7 października 2021 r. wyrok (K 3/21) wzbudził wiele emocji, kontrowersji i komentarzy. Kluczową kwestią jest pytanie, czy mógł kontrolować traktat integracyjny w brzmieniu ustalanym przez Trybunał Sprawiedliwości UE. Zanim poznamy szczegółowe motywy TK (uzasadnienie nie zostało jeszcze opublikowane), warto przypomnieć podstawowe ustalenia wcześniejszych integracyjnych wypowiedzi TK, tj. w wyroku dotyczącym traktatu akcesyjnego (z 11 maja 2005 r., K 18/04) oraz traktatu lizbońskiego (z 24 listopada 2010 r., K 32/09). Wspomniane rozstrzygnięcia TK stanowią fundament zarówno dla relacji między Konstytucją RP a prawem UE, jak i ustalania treści normatywnej konstytucji odnoszącej się do integracji europejskiej.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Trybunał Konstytucyjny ogranicza TSUE

Działania organów Unii Europejskiej poza zakresem kompetencji są niekonstytucyjne. Unia nie ma pr...

Pierwszeństwo

TK w obu wyrokach nie miał wątpliwości, że umowy integracyjne, o których mowa w art. 90 Konstytucji RP, podlegają kontroli konstytucyjności (K 18/04, pkt 1.2.). Są one „jedną z kategorii umów międzynarodowych podlegających ratyfikacji" (K 18/04, pkt 1.2; 3.2). Z perspektywy niniejszych rozważań istotne znaczenia mają także inne ustalenia TK.

Po pierwsze, TK wskazał, że konstytucja ustanawia zakaz przekazania „ogółu kompetencji danego organu", „całości spraw w danej dziedzinie", jak i „kompetencji co do istoty spraw określających gestię danego organu władzy państwowej". Przy czym dla jego dochowania nie wystarczy zachowanie uprawnień danego organu „w kilku sprawach, choćby dla pozoru", a „działania, w wyniku których przeniesienie kompetencji podważałoby sens istnienia bądź funkcjonowania któregokolwiek z organów Rzeczypospolitej", pozostaje „w wyraźnej kolizji z art. 8 ust. 1 Konstytucji" (K 18/04, pkt 4.1; K 32/09, pkt 2.1, 2.5).

Po drugie, w myśl konstytucji możliwe jest przekazanie kompetencji w niektórych sprawach, co „wyklucza przekazanie kompetencji do kreowania kompetencji" (K 32/09, pkt 2.6).

Po trzecie, zarówno „modyfikacje zakresu kompetencji przekazanych, jak i jego rozszerzenie" są możliwe „tylko w drodze zawarcia umowy międzynarodowej", jednak umowy te nie mogą mieć ani charakteru blankietowego, ani upoważniać organów UE „do stanowienia aktów prawnych lub podejmowania decyzji, które byłyby sprzeczne z Konstytucją" (K 18/04, pkt. 4.5; K 32/09, pkt. 2.2, 2.5, 2.6)

Po czwarte, wykładnia przychylna prawu europejskiemu w żadnej sytuacji nie może prowadzić „do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych" (K 32/09, pkt 2.2).

Zagwarantowane w Konstytucji RP pierwszeństwo stosowania umów integracyjnych przed postanowieniami ustaw „nie prowadzi wprost (i to w żadnym zakresie) do uznania analogicznego pierwszeństwa tychże umów przed postanowieniami Konstytucji". Konstytucja – ze względu na nadrzędną moc prawną – „korzysta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania" (K 18/04, pkt 4.2; K 32/09, pkt 2.5, 2.6).

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędziowie TK w stanie spoczynku o czwartkowym wyroku: władza mówi nieprawdę

Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku wydali oświadczenie w sprawie wyroku TK z...

Panowie traktatów

Z przywołanych tez wynika, że TK – zarówno w momencie akcesji Polski do UE, jak i ratyfikacji traktatu lizbońskiego – dostrzegał potrzebę kontroli zakresu przekazanych UE kompetencji oraz stał na stanowisku pierwszeństwa obowiązywania i stosowania Konstytucji RP (co niedwuznacznie nawiązuje do sposobu odczytywania zasady nadrzędności konstytucji w kontekście zasady pierwszeństwa stosowania prawa UE). Potwierdzenie ustrojowego znaczenia Konstytucji RP w wyroku K 3/21 nie jest więc nowością. TK właściwie rozwinął w nim tylko ustalenia dokonywane we wcześniejszych orzeczeniach. Podobnie przeprowadzenie kontroli sposobu korzystania przez Unię z otrzymanych od państwa polskiego kompetencji jest mocno osadzone w dotychczasowym orzecznictwie TK i opiera się na niekwestionowanej tezie, że państwa członkowskie są „panami traktatów" (a tym samym i UE). Nie może więc dziwić, że rozpoczęcie egzekwowania przez mocodawców UE (szczególnie tzw. nowe państwa członkowskie) ich podstawowych praw budzi opór i niezadowolenie, szczególnie gdy dotychczas próby takie nie były podejmowane.