Stosownie do art. 66§1 kodeksu karnego sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeśli m.in. stopień winy i społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny, a sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne. W uzupełnieniu tej regulacji art. 66§2 k.k. stanowi, że warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą powyżej 3 lat pozbawienia wolności, natomiast art. 66§3 k.k. umożliwia zastosowanie tej instytucji w przypadku pojednania pokrzywdzonego i sprawcy.
Taka regulacja w istocie stwarza bardzo szerokie możliwości zastosowania warunkowego umorzenia, przy czym (nie odnosząc się do kwestii zasadności takich unormowań) szersze niż mogłaby na to wskazywać powściągliwa praktyka stosowania tej instytucji. Do stosowania warunkowego umorzenia zachęcają następujące względy.
Po pierwsze, decyzja o warunkowym umorzeniu postępowania podejmowana jest z pominięciem tzw. sądowych dyrektyw wymiaru kary z art. 53§1 i 2 k.k., wśród których jest wzgląd na kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa czy zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Prewencja generalna tradycyjnie pojmowana jest jako czynnik przeciwstawiający się łagodzeniu odpowiedzialności karnej.
Po drugie, w zakresie prewencji indywidualnej nie jest wymagane, by sprawca był osobą o nieposzlakowanej opinii. Karalność za przestępstwa nieumyślne czy wykroczenia nie eliminuje możliwości zastosowania warunkowego umorzenia, któremu sprzeciwia się jedynie uzasadnione przypuszczenie, że sprawca może popełnić przestępstwo. Niewątpliwie trudno jest sensownie wyjaśnić przesłanki racjonalizujące przypuszczenie, że sprawca może popełnić przestępstwo, jeśli nie był uprzednio karany za przestępstwo umyślne, ale ten fakt sam w sobie jest przeciwwskazaniem dla warunkowego umorzenia.
Po trzecie, ustawodawca dopuszcza warunkowe umorzenie postępowania pod warunkiem, że stopień winy i społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny. Intuicja językowa wskazuje, że znaczne jest to, co przekracza pewną przeciętną miarę. W języku potocznym określa się, iż coś jest nieznaczne, przeciętne albo znaczne czy znaczące, np. znaczący sukces. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że skala ustawowego zagrożenia konstruowana jest w oparciu o ocenę potencjalnej społecznej szkodliwości danej kategorii czynów zabronionych. W konsekwencji, jeśli kwalifikacja stopnia winy i społecznej szkodliwości czynu prowadzi do wniosku, że wartości te nie wykraczają istotnie poza średnią ustawowego zagrożenia, to przy spełnieniu innych warunków dopuszczalne jest warunkowe umorzenie postępowania.
