Środek tymczasowy: Strasburg wnioskuje o jego stosowanie

Podstawą jest art. 39 regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Owe środki tymczasowe (interim measures) mogą wchodzić w grę, gdy istnieje przekonująco ustalone ryzyko wyrządzenia skarżącemu nieodwracalnej poważnej szkody na skutek naruszenia któregoś z głównych praw zagwarantowanych w europejskiej konwencji praw człowieka i podstawowych wolności.

Przed ostatecznym orzeczeniem

Środek tymczasowy ma służyć zachowaniu i ochronie praw i interesów stron na czas do wydania ostatecznego orzeczenia. Z samej jego natury wynika, że tego rodzaju decyzja często musi być podejmowana bardzo szybko. Państwa nie mogą zastępować Trybunału w ocenie, czy istniało realne ryzyko wyrządzenia skarżącemu szkody.

Potrzeba stosowania tych środków wynika z faktu, iż skargi kierowane do Trybunału nie mają skutku zawieszającego, Trybunał nie może więc zakazać państwu wprowadzenia w życie decyzji będącej przedmiotem skargi. W rezultacie powinien mieć możliwość zwrócenia się do jego władz o wstrzymanie się od zarzuconego działania do czasu rozpatrzenia skargi.

Każde państwo, wobec którego stosowany jest środek tymczasowy, powinno mu się podporządkować. Jeśli tego nie czyni, narusza art. 34 konwencji gwarantujący swobodę korzystania z prawa do skargi.

Środki takie są stosowane najczęściej w wypadku wydaleń cudzoziemców lub ekstradycji, kiedy skarżący ma podstawy, by twierdzić, że w kraju docelowym będzie traktowany w sposób zagrażający jego prawu do życia lub narażony na tortury lub inne nieludzkie traktowanie (art. 2 lub 3 konwencji). Od czasu do czasu pojawiają się również inne poważne i pilne kwestie, np. szczególnie surowy reżim więzienny, strajk głodowy, jaskrawe gwałcenie podstawowych zasad rzetelnej procedury w śledztwie czy wydanie dziecka w warunkach narażających je na poważne ryzyko.

Praktyka Trybunału przy rozpatrywaniu wniosków o wskazanie środków tymczasowych jest bardzo rygorystyczna. Wystarczy podać, że w pierwszej połowie 2011 r. na 1355 wniosków pozytywnie zostało rozpatrzonych tylko 246.

W ostatnich latach, a konkretnie w okresie od 2006 do 2010 r. aż o 4000 proc. (!) wzrosła liczba wniosków (z 112 do 4786) dotyczących głównie spraw związanych z imigracją. Ogromna ich większość jest niekompletna, nie zawiera wystarczających informacji lub dokumentów umożliwiających właściwe ich zbadanie. Z tych właśnie powodów Trybunał był niejako zmuszony wprowadzić w ostatnim okresie surowsze rygory formalne dotyczące takich wniosków.

Faks albo list

I tak mogą być one składane tylko faksem albo listownie. Nie są rozpatrywane wnioski wysyłane drogą elektroniczną.

Muszą one być zindywidualizowane, sformułowane w miarę możliwości w jednym z oficjalnych języków państwa konwencji i zawierać odpowiednio obszerne uzasadnienie. Skarżący musi w szczególności wskazać precyzyjnie podstawy, na jakich oparte są jego obawy, charakter ryzyka i postanowienia konwencji, których naruszenie zarzuca. Nie wystarczy wyłącznie odwołanie się do argumentów zawartych w innych dokumentach lub podniesionych w postępowaniu krajowym. Ważne jest dołączenie do wniosku kopii wszystkich niezbędnych dokumentów na jego poparcie, w szczególności istotnych decyzji sądów krajowych albo innych decyzji wraz z wszelkimi innymi materiałami, które skarżący uważa za uzasadniające jego zarzuty. Tylko wtedy Trybunał jest w stanie je prawidłowo rozpatrzyć oraz – przy dużej liczbie wniosków – ocenić, które z nich, ze względu na realne zagrożenie dla życia lub zdrowia skarżącego związane z deportacją albo ekstradycją, wymagają rozpatrzenia w pierwszej kolejności. Ze względu na zwykle krótki czas do dyspozycji spełnienie tych warunków ma wyjątkowo duże znaczenie.

Z powodu ogromnej liczby wniosków Trybunał był zmuszony również przyjąć, że gdy wniosek jest niekompletny, nie będzie miał obowiązku kontaktowania się ze skarżącym, a wnioski takie w normalnych okolicznościach nie będą kierowane do rozpatrzenia.

W sprawach dotyczących ekstradycji, deportacji czy wydalenia niezwykle ważne i wymagane jest podanie szczegółów dotyczących oczekiwanej daty i czasu wywiezienia skarżącego, jego adresu lub adresu miejsca, w którym jest on pozbawiony wolności oraz urzędowego numeru jego sprawy. Trybunał musi być możliwie jak najszybciej informowany o wszelkich zmianach tych danych.

Równocześnie z rozpatrzeniem wniosku o wskazanie środka tymczasowego Trybunał może wydać decyzję w sprawie dopuszczalności skargi.

Jak najszybciej

Wnioski należy składać możliwie jak najszybciej po wydaniu ostatecznej decyzji krajowej, Trybunał i jego kancelaria muszą mieć bowiem wystarczająco dużo czasu na ich zbadanie. Wniosek powinien dotrzeć do kancelarii Trybunału najpóźniej jeden dzień roboczy przed planowaną datą wywiezienia skarżącego. Złożenie go później rodzi ryzyko, iż Trybunał nie będzie w stanie go do tego czasu rozpatrzyć.

W razie zbliżającej się ostatecznej decyzji krajowej i ryzyka natychmiastowego jej wykonania skarżący i ich przedstawiciele mają obowiązek złożyć taki wniosek bezzwłocznie, jeszcze w okresie oczekiwania na nią. Muszą wskazać wyraźnie dzień, w którym decyzja ma być podjęta, oraz zaznaczyć, że składają ten wniosek na wypadek, gdyby decyzja okazała się negatywna.

Gdy w grę wchodzi ekstradycja albo wydalenie, przed wystąpieniem z wnioskiem skarżący mają obowiązek wykorzystać istniejące krajowe możliwości doprowadzenia do zawieszenia wykonania decyzji. Jeśli skarżący ma do dyspozycji skuteczne środki prawne krajowe ze skutkiem zawieszającym, Trybunał odmawia zastosowania art. 39 regulaminu. Warto podkreślić, że państwa konwencji mają obowiązek posiadania takich środków w swoich systemach prawnych.

W razie odmowy jego zastosowania kanclerz sekcji Trybunału informuje o tym skarżącego i zwraca się do niego, aby oświadczył, czy podtrzymuje skargę. W razie odpowiedzi odmownej lub braku odpowiedzi sprawę skreśla się z listy. Z kolei jeśli będzie on zastosowany, skarżący musi regularnie i szybko informować Trybunał o stanie każdego toczącego się i związanego z jego sprawą postępowania krajowego. Jeśli tego nie uczyni, również naraża się na skreślenie sprawy z listy.

O zastosowaniu środka tymczasowego niezwłocznie informuje się skarżącego i państwo, którego dotyczy. Każdy taki środek, bez wyjątków, jest notyfikowany Komitetowi Ministrów Rady Europy.

Wnioski z Polski o zastosowanie środka tymczasowego przez Trybunał formułowane są niezwykle rzadko. W każdej chwili jednak może pojawić się sytuacja wymagająca tego rodzaju interwencji. Aby zakończyła się ona powodzeniem, wymagane jest spełnienie surowych, znacznie surowszych niż jeszcze jakiś czas temu, wymagań stawianych takim wnioskom przez Trybunał.

Więcej w serwisie:

Prawnicy, doradcy i biegli

»

Sędziowie i sądy

»

Sądy i trybunały

Prawo dla Ciebie

»

Wymiar sprawiedliwości