Controlling usprawnia badanie sprawozdania finansowego firmy

Od ponad 130 lat controllerzy, mimo że ich rola ciągle ewoluuje wraz z rozwojem gospodarczym, pełnią ważną funkcję w zakresie planowania, kontrolowania i koordynowania procesów zarządzania przedsiębiorstwem. Ich praca, chociaż wykorzystywana głównie w procesie bieżącego zarządzania, może mieć duży wpływ na sprawozdania finansowe jednostki, co sprawia, że często jest użyteczna w trakcie badania sprawozdania finansowego.

Jak kontroler z controllerem

Spotkanie audytora z kontrolerem przypomina czasami spotkanie dalekich kuzynów pochodzących z różnych krajów, ale czujących więzi rodzinne i nadających na tych samych falach. Wynika to z kontrolnej funkcji controllingu, która w sposób naturalny ma przełożenie na proces przygotowania sprawozdania finansowego. W trakcie badania sprawozdań finansowych audytor – zgodnie ze standardami rewizji finansowej – staje przed koniecznością poznania i oceny systemu kontroli wewnętrznej audytowanego przedsiębiorstwa, w takim zakresie, w jakim kontrola ta dotyczy sprawozdawczości finansowej i ma znaczenie dla samego procesu badania. Zapoznając się z kontrolami, które są istotne w ramach badania, ocenia on sposób (koncepcję) ich zaprojektowania oraz sprawdza, czy faktycznie zostały wdrożone. Bez tego etapu w ramach audytu mało możliwe wydaje się wiarygodne zbadanie sprawozdania finansowego nawet niewielkiej jednostki, gdyż na każde saldo księgowe, np. przychodów czy kosztów, potrafią składać się dziesiątki lub setki pojedynczych transakcji, a żaden audytor nie będzie ich badał w całości, gdyż nie będzie to opłacalne czasowo.

Badając system powstawania i księgowania np. przychodów, biegły rewident upewnia się, że samej jednostce zależy na usystematyzowanym sposobie ich traktowania, co sprawia, że zbadanie próbki wybranych transakcji potwierdzi prawidłowość całego salda. Nie da się tego osiągnąć bez systemu kontroli wewnętrznej.

Kontrola wewnętrzna obejmuje (poza ustaleniem, czy w przedsiębiorstwie stworzono i podtrzymuje się odpowiedni klimat dla etycznego zachowania), również:

- ?proces oceny ryzyka przez organizację, w tym jego identyfikację,

- ?system informacyjny obejmujący procesy gospodarcze mające wpływ na sprawozdawczość,

- ?określone działania kontrolne podejmowane w odniesieniu do transakcji, sald kont czy innych informacji;

Prawidłowy nadzór

Nie wszystkie kontrole dotyczące sprawozdawczości są znaczące dla badania. Gdzieś w tym momencie znajdujemy punkt odniesienia do miejsca controllingu, jeżeli takie istnieje w systemie kontroli wewnętrznej w organizacji. Audytor chętnie skorzysta z pracy wykonywanej przez kontrolerów, pod warunkiem, że ta praca została odpowiednio wpisana w system kontroli wewnętrznej i ma znaczenie dla sprawozdawczości finansowej. Z kolei wpisanie controllingu w system kontroli wewnętrznej przedsiębiorstwa, aby było skuteczne i służyło założonym celom, musi uwzględniać elementy kontroli wewnętrznej. Możemy sobie wyobrazić controlling, który wdrożono w sposób wadliwy – jego korzyść dla celów badania sprawozdania finansowego będzie najprawdopodobniej znikoma.

W potocznym rozumieniu często utożsamia się controlling z rachunkowością zarządczą, zorientowaną na przyszłość, która jest alternatywą do rachunkowości finansowej służącej celom formalnym, ewidencyjnym. Dyskusja o wadach i zaletach obu rodzajów rachunkowości przypomina czasami rozważania o przewadze świąt Bożego Narodzenia nad wielkanocnymi lub odwrotnie. Tymczasem oba te odmienne systemy wzajemnie się uzupełniają – „historyczne" spojrzenie rachunkowości finansowej ma ułatwić przewidywanie i planowanie na przyszłość. Z kolei rachunkowość zarządcza służy wielu celom sprawozdawczości finansowej, np. wycenie.

Są takie obszary, w których ta współzależność jest ogromna. W przypadku umów długoterminowych, np. budowlanych, przyjęty w sprawozdawczości model rozpoznawania przychodów wraz z postępem prac można zastosować tylko wtedy, gdy wynik umowy można oszacować w sposób wiarygodny, a to z kolei jest możliwe jedynie wówczas, gdy przedsiębiorstwo ma sprawnie działający wewnętrzny system budżetowania finansowego oraz sprawozdawczości. Oznacza to, że przy badaniu przychodów w firmie budowlanej audytor będzie chciał ustalić, w jaki sposób tworzone są budżety poszczególnych kontraktów, kto je tworzy, kto dostarcza dane, w jaki sposób porównuje się te budżety z faktycznym wykonaniem.

Inny przykład: przyjęty w sprawozdawczości finansowej sposób ustalania utraty wartości aktywów trwałych zakłada m.in., że poddaje się ocenie, czy dany składnik aktywów stworzy w przyszłości odpowiednio wysokie wpływy, aby pokryć swoją bieżącą wartość. Nie da się tego ustalić bez sprawnego i rzetelnego sposobu budżetowania i prognozowania.