Szkoły zawodowe zamiast uniwersytetów

Azja też stawia na edukację

Kiedy ministrowie edukacji państw europejskich obradowali w Bolonii, pewnie mieli nadzieję, że Europa przyciągnie najlepsze umysły z Azji i Ameryki Południowej, jak dotąd czyniły to Stany Zjednoczone. Nie przewidzieli tylko, że te regiony również postawią na edukację wyższą i w tym samym okresie ostatnich dziesięciu lat ich uczelnie przebojem wejdą do światowej czołówki. Dziś w pierwszej pięćdziesiątce rankingu szanghajskiego jest osiem chińskich uczelni, trzy z Indii i jedna z Indonezji, których wcześniej wcale na tej liście nie było. Wśród 53 najlepszych uczelni biznesowych, które mają trzy główne akredytacje międzynarodowe (AACSB, AMB i EQUIS), jest osiem uczelni z Ameryki Południowej i cztery z Chin (nawiasem mówiąc, jest wśród nich także Akademia Leona Koźmińskiego jako jedyna z Polski i z tej części Europy). Koszty utrzymania w Chinach albo w Peru są na tyle atrakcyjne, że najlepsze uczelnie w tych regionach przyciągają często bardzo utalentowanych, a niekoniecznie bogatych słuchaczy. Nie sposób nie wspomnieć o Australii, której rząd zachęca cudzoziemców nie tylko do studiów, ale też do pozostania na stałe w tym kraju po zakończeniu edukacji. Studenci z krajów arabskich też mają wybór – zamiast przyjeżdżać do Europy, wybierają najlepsze uczelnie w Emiratach Arabskich czy Katarze. Zwłaszcza że mogą tam studiować na uczelniach amerykańskich, które skutecznie zostały zachęcone do uruchomienia tam swoich kampusów. Rodziny islamskie niechętnie widzą swoich potomków wyjeżdżających na studia do krajów, gdzie przedstawiciele ich religii nie są mile widziani i gdzie młodzież jest narażona na inwazyjne oddziaływanie – ich zdaniem – destrukcyjnej kultury Zachodu. W tym kontekście europejska edukacja nie tylko nie zyskała przewagi konkurencyjnej, ale też sporo straciła. Uczelnie starej Europy doświadczają co najwyżej inwazji młodych turystów z całego świata w niewielkim stopniu zainteresowanych nauką. I to jest swego rodzaju porażka Bolonii.

Ograniczone kształcenie

Drugą klęską jest spadek poziomu edukacji uniwersyteckiej, za co odpowiada trójstopniowy system studiów. System stworzył możliwość kontynuowania nauki – po uzyskaniu licencjatu z jednego kierunku – na zupełnie innym kierunku. Absolwent etnologii z dyplomem licencjata zapisuje się na dwuletnie studia magisterskie z finansów i rachunkowości i oczywiście nie daje sobie rady. Dyskomfort odczuwają zarówno wykładowcy, jak i inni studenci po licencjatach z obszaru finansów lub rachunkowości. Tylko nieliczne kierunki obroniły się przed takim podziałem (np. prawo) i mają pięcioletni tok studiów magisterskich prowadzonych w systemie ciągłym. W systemie bolońskim każdy poziom edukacji wyższej ma przypisane poziomy wiedzy, umiejętności i kompetencji sklasyfikowane w europejskich ramach kwalifikacji (ERK). Zmiana dziedziny po licencjacie wymaga jednak wskoczenia na czwarty poziom z ominięciem trzech pierwszych, co nie jest możliwe. Ramy kwalifikacji – zarówno europejskie, jak i w ślad za nim krajowe – stworzono za późno, bo to do nich powinno się dopasować system, a stało się odwrotnie. Ramy powstają dopiero teraz, kiedy organizacyjnie system boloński już funkcjonuje. Żeby w jakimś stopniu wypełnić ERK, uniwersytety europejskie na własną prośbę ograniczyły kształcenie na poziomie wyższym do niezbędnego minimum programowego, co pozwala jako tako rachującym słuchaczom pozyskać dyplom uczelni biznesowej. Prawdziwą edukację, pełne poszukiwań i wyzwań kształcenie z zachętą do ciągłego doskonalenia zamieniliśmy na szkoły zawodowe, które wypuszczają na rynek pracy sprawnych pracowników, aczkolwiek z pewnym deficytem kulturowym i naukowym. Tyle że oni mają stanąć na globalnym rynku pracy oko w oko z prawdziwymi tygrysami z azjatyckich uczelni i niezłomnymi jankesami z amerykańskich. Pytanie: czy dadzą sobie radę?

Bunt młodych

Z uwagą obserwuję buntujących się młodych ludzi, którzy wychodzą na place Aten, Madrytu czy Londynu. Widząc w Polsce młodych kasjerów w supermarketach, zadaję sobie to samo pytanie: ilu z nich ma skończone wyższe studia? Mimo woli zostali wsadzeni na minę, wierząc, że sam dyplom wyższej uczelni zapewni im lepszą przyszłość? Może kiedyś tak się stanie, ale oni dziś oczekują spełnienia obietnic o pracy i karierze zawodowej. Tymczasem nie mają ani wystarczającej wiedzy, ani umiejętności z żadnej konkretnej dziedziny. Trudno się dziwić, że rynek pracy nie ma dla nich ambitnych ofert. Europejskie rządy też się nie troszczą o ludzi wykształconych, bo mają dość zmartwień z bezrobotnymi robotnikami zwalnianymi z kopalń i fabryk, z rolnikami zagrożonymi utratą dochodów w wyniku klęsk żywiołowych. Młodzi, wykształceni powinni być elitą, a nie zagrożeniem dla społeczeństwa. Dziś są możliwości, aby każdy sam sobie precyzyjnie zaplanował swoją edukację i karierę. Nawet jeśli w ramach systemu bolońskiego można zmienić kierunek studiów po licencjacie, lepiej dalej się doskonalić w jednej profesji, a jeśli wybierać inne studia – to w miarę możliwości komplementarne z pierwszymi. Zwiększamy wówczas szansę na bycie lepszym specjalistą. Czas zaoszczędzony na nadrabianiu braku wiedzy podstawowej z nowej dziedziny wybranej jako studia magisterskie lepiej zapełnić rozwojem osobistym, czytaniem wartościowej literatury, aktywnym odbiorem kultury. Będąc dobrym specjalistą w pewnej dziedzinie (to zapewniały pięcioletnie studia prowadzone w systemie ciągłym) można się dalej doskonalić, podejmując studia doktoranckie z myślą o pracy naukowej albo specjalistyczne podyplomowe. Z systemem bolońskim da się żyć, a nawet z niego skorzystać, byle podporządkować go swoim planom i ambicjom, a nie odwrotnie.

Autor jest rektorem Akademii Leona Koźmińskiego