Niezniszczalne firmy nie istnieją

Rz: Na świecie widać narastającą niechęć do globalizacji. Za jej przejawy można uważać brexit, protekcjonizm Donalda Trumpa, ale też antyunijne nastroje w części krajów Europy. Z czego to wynika? Globalizacja zaszła za daleko?

Nie wydaje mi się, że globalizacja zaszła za daleko. Raczej mamy zbyt mało informacji na temat korzyści, które nam przynosi. Jest kilka trendów i zjawisk, które nakładają się na siebie i powodują, że wiele osób czuje się niepewnie. Oprócz globalizacji to cyfryzacja, masowe migracje i pewne konsekwencje kryzysu finansowego, z którymi wciąż się nie uporaliśmy. W tej mieszance globalizacja odgrywa chyba najbardziej pożyteczną rolę dla statystycznego pracownika, dla jego bezpieczeństwa finansowego. Ale politycy i ludzie mediów nie potrafią tego opinii publicznej wytłumaczyć. Niektórzy sami chyba nie rozumieją, że dzisiaj nie ma już produktów amerykańskich, chińskich czy niemieckich. Wszystko powstaje w ramach globalnych łańcuchów dostaw. Jeśli chcemy z tych wszystkich produktów korzystać, nie możemy zwracać się przeciwko globalizacji.

Niektóre globalne firmy, takie jak Google czy Amazon, działają na rynkach, na których zwycięzca bierze wszystko. Mają w efekcie nieomal monopolistyczną pozycję i dysponują ogromną ilością danych na temat swoich użytkowników, co daje im ogromną przewagę konkurencyjną. To może budzić niechęć do globalizacji.

Każda z trzech największych spółek internetowych: Apple, Google i Amazon, ma wartość rynkową zbliżoną do łącznej wartości wszystkich spółek wchodzących w skład niemieckiego indeksu DAX (jest ich 30 – red.). Ich zyski też są zresztą podobne. To rzeczywiście może niepokoić. Z drugiej strony, gdy spojrzymy w przeszłość, znajdziemy wiele monopoli, o których dziś nie pamiętamy. Najlepszym przykładem jest IBM, który kiedyś absolutnie dominował w branży IT. Inny przykład to Nokia. W pewnym momencie ta spółka była równie potężna jak dzisiaj Apple. Kto by pomyślał na przełomie tysiącleci, że Nokia upadnie? Wtedy miała dominującą pozycję na rynku telefonów komórkowych i jej zarząd uważał, że 19 tys. osób w dziale badań i rozwoju gwarantuje jej niezniszczalność. Ta arogancja okazała się kosztowna, a pokonał ją właśnie Apple, który na rynku telefonów komórkowych był nikim. Dzisiaj tym zachodnim gigantom rękawicę rzucają ich chińskie odpowiedniki, takie jak Tencent i Alibaba, które technologicznie są niekiedy nawet bardziej zaawansowane. I nie jest wcale jasne, kto wygra tę rywalizację.

Nawet jeśli największe spółki internetowe nie są monopolistami w skali globu, i tak są potężne. Niektórzy twierdzą, że wpływają nawet na wyniki wyborów. A jednocześnie właśnie z powodu globalnej skali ich działalności nie podlegają praktycznie żadnemu nadzorowi. To jest problem?

Na pewno rządy muszą przyglądać się działalności tych firm, sprawdzać, czy uczciwie konkurują. Z drugiej strony trzeba pamiętać, że zjawiska, o których mówimy, dotyczą cyfryzacji konsumenckiej. Zupełnie inaczej wygląda cyfryzacja w przemyśle. Tam procesy cyfrowe są bardzo skomplikowane. Wizytowałem niedawno fabrykę silników Diesla w Kolonii. Jeden taki silnik składa się z 2 tys. części. Każda musi być dostarczona i zamontowana w konkretnej sekundzie. Logistyka tego przedsięwzięcia jest bardziej skomplikowana niż to, czym zajmuje się np. Amazon. W przemyśle cyfryzacją zajmują się wyspecjalizowane podmioty, które działają w pewnych niszach. Oprogramowanie dla firm budowlanych to zupełnie inny rynek niż software dla firm chemicznych. Giganci na te wąskie rynki nie wchodzą, bo dla nich nie są one interesujące. Tu więc żadnej monopolizacji nie widać. Spośród ponad 7,3 tys. patentów dotyczących aut samojezdnych (autonomicznych), które zarejestrowano na świecie od 2010 r., około 48 proc. pochodzi z Niemiec.

Skoro mowa o przemyśle motoryzacyjnym, polski rząd chciałby stworzyć rodzimą markę aut elektrycznych. To wpisuje się zresztą w strategię budowy narodowych czempionów, dużych polskich firm, które byłyby wizytówką kraju za granicą. Jak pan ocenia tę strategię?

Przekonanie, że aby kraj odnosił sukcesy, musi mieć duże, rozpoznawalne na świecie firmy, to iluzja, której ulegały wcześniej także inne rządy. Malezja w latach 80. XX w. stworzyła firmę motoryzacyjną Proton. Wzorem japońskich marek te auta miały podbijać świat. Widział pan kiedyś protona w Warszawie? Wątpię, bo firma nie spełniła pokładanych w niej nadziei, choć wciąż istnieje. Ale w Malezji są prywatne firmy, globalni liderzy na swoich rynkach, np. Top Glove (największy na świecie producent jednorazowych rękawiczek gumowych – red.). Polska też – moim zdaniem – powinna stawiać na rozwój małych i średnich mocno wyspecjalizowanych firm, które mogą mieć wiodącą pozycję w swoich niszach. To się zresztą dzieje. W Polsce nie brakuje przecież np. firm informatycznych, które odnoszą ogromne sukcesy. To, że nie są to marki rozpoznawalne na świecie, nie jest moim zdaniem problemem. Ostatnio na liście 500 największych firm była jedna z Polski, rok wcześniej nie było żadnej. Jestem gotów się założyć, że za 20–30 lat liczba polskich firm na tej liście nie będzie większa. Ten sen o wielkości w krajach średniej wielkości nie ma żadnej styczności z rzeczywistością.

Polski rząd wychodzi z założenia, że jeśli nie będziemy mieli lokalnych dużych firm, to będziemy tylko montownią zachodnich spółek, utkniemy w „pułapce średniego dochodu"...

Nie da się zaprzeczyć, że Polska przyciąga dużo zagranicznych inwestycji, bo jest atrakcyjnym rynkiem. Czy byłaby w lepszej sytuacji, gdyby tych inwestycji było mniej? Czy gospodarka byłaby lepiej rozwinięta, rosłaby szybciej? Na pewno nie. Wracamy tu do początku naszej rozmowy. W kategoriach narodowych mogą dzisiaj myśleć tylko politycy, którzy kompletnie nie rozumieją globalizacji. W Chinach w jednym mieście, w Taishanie, działa dziś 300 niemieckich firm. Ponad 50 z nich to liderzy swoich rynków. Nie ma wielkiego znaczenia, skąd pochodzi właściciel fabryki zbudowanej w Polsce. Lepiej, żeby pochodził z zagranicy, niż żeby tej fabryki w ogóle nie było. Zakładanie, że krajowe inwestycje są lepsze niż zagraniczne, to hamulec rozwoju.

Globalizacja i cyfryzacja niosą obietnicę większego, nieomal nieograniczonego wyboru dóbr i usług. Ale na przykład w branży motoryzacyjnej nastąpiła duża konsolidacja, nawet jeśli marek jest wciąż wiele, często kilka należy do jednego producenta. Tak samo jest z liniami lotniczymi, bankami. Czyżby potencjał globalizacji i cyfryzacji już się wyczerpał i teraz konkurencja słabnie?