Marcin Zieliński: Ukryte pułapki nowego budżetu UE dla Polski

Polscy politycy lubią chwalić się wynegocjowanymi w Brukseli kwotami. Polska w każdej kolejnej perspektywie jest największym beneficjentem, bo jest krajem względnie dużym i w porównaniu z unijnymi liderami – relatywnie zacofanym.

Pieniądze to nie wszystko

Z nowego budżetu (2028–2034) nasz kraj ma otrzymać ok. 11 mld euro więcej niż z obecnego (2021–2027). Tak więc do polskiej gospodarki ma trafiać każdego roku średnio o ok. 1,5 mld euro więcej. Jednocześnie trzeba pamiętać, że to kwoty nominalne. A przecież w tej chwili siła nabywcza 1 euro jest ok. 20 proc. mniejsza niż w 2021 roku, gdy zaczynała się mijająca perspektywa.

Nie to jest jednak najważniejsze. Choć w powszechnej opinii, tak chętnie podzielanej też przez klasę polityczną, największym źródłem korzyści dla Polski są transfery unijne, to w rzeczywistości najważniejszy jest dostęp do jednolitego rynku. Badania pokazują, że odniesione przez Polskę korzyści z unijnego rynku są pięciokrotnie wyższe niż napływ netto transferów z budżetu UE.

O tych korzyściach mówi się jednak rzadko i świadomi ich istnienia są przede wszystkim ekonomiści i przedsiębiorcy, a nie zwykli obywatele. Jako że politycy skupiają się tylko na transferach, to nie zajmują się też tym, że korzyści z wewnątrzunijnego handlu mogłyby być jeszcze większe, gdyby udało się usunąć wciąż istniejące bariery pozacelne. Międzynarodowy Fundusz Walutowy szacuje, że w przypadku towarów bariery te są tak wysokie, że odpowiadają cłom na poziomie 44 proc. W przypadku usług są jeszcze większe (110 proc.). W porównaniu z tymi barierami 15-proc. cła na unijny eksport do Stanów Zjednoczonych można uznać za umiarkowane.

Zniesienie barier dla swobodnego przepływu towarów i usług jest jednak zadaniem o wiele bardziej wymagającym niż robienie przelewów. Stąd też zapewne taki, a nie inny przekaz na temat polskich korzyści z członkostwa w UE.

Z rządowym przekazem wiążą się jednak też inne problemy. Unijny budżet ma być większy niż obecny – nie tylko nominalnie (bo inflacja), nie tylko realnie (bo wzrost gospodarczy), ale też w stosunku do wielkości unijnej gospodarki. Większość tych dodatkowych w stosunku dochodu narodowego brutto środków ma być przeznaczona na obsługę zobowiązań zaciągniętych na sfinansowanie NextGenerationEU. Ponieważ jednak suma składek krajów członkowskich ma pozostać w stosunku do wielkości unijnej gospodarki niezmieniona, to wzrosną tzw. zasoby własne UE. Część środków z „rekordowego budżetu unijnego” i tak wróci do Komisji Europejskiej za sprawą mechanizmów, swoistych „furtek fiskalnych”, jakie zastrzegła dla siebie Bruksela.

Nowy budżet przewiduje pięć dodatkowych worków, z których UE będzie czerpać pieniądze. Są to: TEDOR (według tego mechanizmu 15 proc. wpływów z akcyzy od wyrobów nikotynowych, na podstawie stawki nie niższej niż określona przez Komisję w dyrektywie, będzie zasilać budżet unijny zamiast krajowych); CORE (specjalny podatek dla firm, których roczne obroty przekraczają 100 mln euro netto); E-waste contribution (opłata za brak recyklingu elektroodpadów); wpływy z ETS (czyli systemu handlu emisjami) oraz opłaty graniczne od emisji (CBAM). Oczywiście te tzw. zasoby własne są tak samo obciążeniem dla gospodarek i finansów publicznych państw członkowskich jak „tradycyjna” składka do budżetu UE.

Centralizacja fiskalna

Jednocześnie Polska będzie musiała oddać kilka bardzo cennych prerogatyw, które dotąd leżały w gestii polskiego rządu albo parlamentu. Przykładowo nowa unijna dyrektywa akcyzowa zakłada, że to w kompetencjach Komisji Europejskiej, a nie państw członkowskich, będzie leżało np. określanie wysokości stawek na wyroby akcyzowe.

W przypadku Polski taką suwerenność fiskalną „wyceniono” w nowym budżecie UE na 1,5 mld euro dodatkowych wpływów rocznie, czyli na ok. 6,42 mld zł. Cena nie wydaje się wygórowana, zważywszy na istotne kompetencje fiskalne, które minister finansów będzie musiał oddać Komisji Europejskiej.

Jeśli UE przeforsuje wskazane wyżej nowe źródła zasobów własnych, to Polska każdego roku do unijnego budżetu będzie musiała dodatkowo wpłacać kwotę zbliżoną do tej, którą miała z niego otrzymywać w nowej perspektywie, czyli ok. 1,5 mld euro.

Sama reforma podatkowa wpisuje się zresztą w szerszą strategię Brukseli, dotyczącą wzmacniania niezależności fiskalnej UE. Nasilające się w UE tendencje w kierunku stworzenia unii fiskalnej mogą oznaczać stopniowe odbieranie kompetencji podatkowych państwom członkowskim i niepokojący trend uszczuplania ich budżetów krajowych. W związku z tym akcyza tytoniowa stwarza niebezpieczny precedens. Sprawa nie jest jednak przesądzona. W UE decyzje dotyczące kwestii podatkowych zapadają przez jednomyślność w Radzie UE, a każde państwo ma wciąż prawo weta.