Policjant – działacz związkowy a ochrona stosunku pracy

Funkcjonariusze służb mundurowych mają ograniczoną możliwość zrzeszania się i działania w związkach zawodowych. Praktycznie tylko w jednej formacji działalność taka może być prowadzona w podobny sposób jak w firmach cywilnych. Chodzi tu o Państwową Straż Pożarną. Zgodnie z art. 58 ustawy pragmatycznej tej służby strażacy mogą się zrzeszać w związkach zawodowych na zasadach określonych w ustawie z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Przy czym osoby pełniące służbę na stanowisku, dla którego przepisy ustawy przewidują powołanie, nie mogą pełnić funkcji w związkach zawodowych oraz nie podlegają ochronie, o której mowa w art. 32 ustawy o związkach zawodowych (patrz ramka).

Albo ograniczenia, albo zakaz

Ograniczoną działalność związkową prowadzić mogą policjanci oraz funkcjonariusze Straży Granicznej i Służby Więziennej. Zgodnie z art.67 ustawy o Policji, policjanci mogą zrzeszać się w związku zawodowym policjantów. Identycznie kwestie te regulują ustawy: Straży Granicznej i o Służbie Więziennej. Funkcjonariusze tych służb mogą, zatem należeć do związku i prowadzić działalność związkową. Ale w każdej z formacji działać może  tylko jeden związek zawodowy, a funkcjonariusze nie mogą korzystać z jednego z podstawowych praw związkowych – prawa do strajku.

W pozostałych formacjach zrzeszanie się w związkach zawodowych jest już niedopuszczalne. Taki zakaz obowiązuje w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego.

W wojsku jest coś w zamian

Również żołnierzom zawodowym nie wolno tworzyć i zrzeszać się w związkach zawodowych, a gdyby przyszli do zawodowej służby wojskowej będąc członkiem takiego związku z dniem rozpoczęcia jej pełnienia, członkostwo to automatycznie ustaje. W przypadku tej formacji ustawodawca zadbał jednak o stworzenie innego ciała przedstawicielskiego, które może reprezentować interesy żołnierzy. W jednostkach wojskowych żołnierze zawodowi mogą, bowiem tworzyć organy przedstawicielskie poszczególnych korpusów kadry zawodowej Sił Zbrojnych. Są nimi zebrania (oficerów zawodowych, podoficerów zawodowych i szeregowych zawodowych), przedstawicielstwa żołnierzy zawodowych jednostki wojskowej, zgromadzenia mężów zaufania korpusów(oficerów zawodowych, podoficerów zawodowych oraz szeregowych zawodowych), Konwent Dziekanów Korpusu Oficerów Zawodowych, Kolegium Dziekanów Korpusu Podoficerów Zawodowych oraz Kolegium Dziekanów Korpusu Szeregowych Zawodowych, Prezydium Organów Przedstawicielskich Żołnierzy Zawodowych.

Warunki organizacji, funkcjonowania i tryb wyboru oraz okresy kadencji, zadania i uprawnienia organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych, a także formy ich współpracy z dowódcami jednostek wojskowych, z uwzględnieniem doradczego charakteru tych organów określa rozporządzenie ministra obrony narodowej z 28 czerwca 2004 r. w sprawie organów przedstawicielskich żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 1184).

Ochrona działaczy

W formacjach, w których istnieje możliwość zrzeszania się mundurowych w związki zawodowe, osoby pełniące w nich określone funkcje mogą korzystać z ochrony, jaką daje im ustawa o związkach zawodowych. Ze względu jednak na specyfikę stosunku służbowego nie jest ona tak pełna jak ochrona cywilnych działaczy związkowych.

W stosunku do policjantów - działaczy ochrona ta wynika z art. 67 ust. 2 ustawy o Policji, zgodnie. Zgodnie z tym przepisem ustawę o związkach zawodowych stosuje się odpowiednio. Podobne regulacje przewidują art.72 ust. 2 ustawy o SG oraz art. 34 ustawy o SW.

Zasadę tę potwierdza uchwała Sądu Najwyższego z 4 lutego 1993 r. (III AZP 38/92, OSP 1994 nr 3, poz. 39).  Zgodnie z tą  uchwałą wymaganie ustawy, by stosowanie tej normy było "odpowiednie", nakazuje krytyczną weryfikację wzajemnego stosunku między normą stosowaną a normą odwołującą się i odrzucenie normy stosowanej w całości lub w określonej części jedynie w tym wypadku, gdy norma ta nie może być stosowana w ogóle do pewnego układu odniesienia m.in. z tego względu, że jest albo oczywiście sprzeczna z innymi przepisami ustawy odwołującej się, albo realizuje odmienne niż ta ustawa cele.

Jak to rozumieć w praktyce wyjaśnia orzecznictwo sądów administracyjnych. I tak, zdaniem WSA w Łodzi (wyrok z 11 lutego 2014 r. III SA/Łd 1198/13, orzecznictwo.nsa.pl)  nakaz „odpowiedniego" stosowania ustawy związkowej do członków i działaczy Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Policjantów oznacza m.in. rozciągnięcie ochrony prawnej, wynikającej z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, do policjantów wybranych do władz i ogniw organizacyjnych tego związku (por. wyrok  WSA w Łodzi z 11 lutego 2014 r. III SA/Łd 1198/13, orzecznictwo.nsa.pl).

Jednak zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który zakres tej ochrony precyzuje i zawęża (wyrok z 5 lipca 2001 r. II SA 345/01) przepis art. 32 ust. 1-4 ustawy o związkach zawodowych ma zastosowanie we wszystkich tych przypadkach, w których organ Policji może, ale nie musi, zwolnić policjanta ze służby. Zdaniem tego sądu nie można, bowiem  przyjąć, by w przypadku, gdy organ Policji z mocy ustawy zobowiązany jest do zwolnienia policjanta ze służby, mógł mieć zastosowanie wskazany przepis ustawy o związkach zawodowych warunkujący możliwość rozwiązania stosunku służbowego od zgody organu tej organizacji.

Zwolnienie obligatoryjne poza kontrolą

Organ policji podejmując decyzje o zwolnieniu funkcjonariusza - chronionego działacza związkowego w sytuacji, gdy takie zwolnienie jest obligatoryjne (art.41 ust.1 ustawy o Policji) nie musi tego zwolnienia konsultować ze związkami zawodowymi. Ma natomiast taki obowiązek, gdy zachodzi jedna z fakultatywnych przesłanek zwolnienia, wymieniona w  art. 41 ust.2 ustawy o Policji.

Warto też pamiętać, że art. 32 ustawy o związkach zawodowych chroni określonych działaczy przed istotną zmianą stosunku służbowego. Ale również i w tym przypadku ochrona ta nie jest absolutna (>patrz pytania).

podstawa prawna: art. 67 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 355 ze zm.),

podstawa prawna: art. 72 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1402 ze zm.)

podstawa prawna: art. 108 ustawy z 11 września 2003 r o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1414 ze zm.)

podstawa prawna: Art.58 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 603 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 81 ust. 2 ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 1929 ze zm.)

podstawa prawna: Art. 40 ust. 2 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 740 ze zm.)

podstawa prawna: art.58 ustawy z 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 552 ze zm.)

podstawa prawna: art. 73 ust.2 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1310 ze zm.)

podstawa prawna: art. 34 ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 713 ze zm.)

Co mówi prawo

1. Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:

1) wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,

2) zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika, o którym mowa w pkt 1 – z wyjątkiem, gdy dopuszczają to odrębne przepisy.

2. Ochrona, o której mowa w ust. 1, przysługuje przez okres określony uchwałą zarządu, a po jego upływie - dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie.

3. Zarząd zakładowej organizacji związkowej, reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a Kodeksu pracy, wskazuje pracodawcy pracowników podlegających ochronie przewidzianej w ust. 1, w liczbie nie większej niż liczba osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy albo liczba pracowników ustalona zgodnie z ust. 4.

4. Zarząd zakładowej organizacji związkowej, o której mowa w ust. 3, zrzeszającej do 20 członków ma prawo wskazać pracodawcy 2 pracowników podlegających ochronie przewidzianej w ust. 1, a w przypadku organizacji zrzeszającej więcej niż 20 członków będących pracownikami ma prawo wskazać, jako podlegających tej ochronie, 2 pracowników oraz dodatkowo:

1) po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 10 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 21 do 50 tych członków;

2) po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 20 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 51 do 150 tych członków;

3) po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 30 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 151 do 300 tych członków;

4) po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 40 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 301 do 500 tych członków;

5) po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 50 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale powyżej 500 tych członków.

(...)