Wojciech Smarzowski - rozmowa

W naszym kinie powstało kilka ważnych filmów o alkoholizmie. Od „Pętli" Hasa zaczynając, na „Wszyscy jesteśmy Chrystusami" Koterskiego kończąc. Jednak żaden nie pokazywał alkoholików tak jak „Pod Mocnym Aniołem". Nawet „Żółty szalik" Morgensterna, do którego scenariusz napisał Jerzy Pilch, był obrazem eleganckim. Pan, ekranizując książkę tego samego autora, bardzo naturalistycznie pokazuje degrengoladę i upodlenie: obrzyganą windę, zasrane spodnie, deliryczne drgawki, mętny wzrok facetów, zniszczoną cerę kobiet, wulgarność, brzydotę, czasem agresję.

Wojciech Smarzowski:

Ja generalnie lubię realizm. A z drugiej strony chciałem odbić się od wszystkiego, co dotąd zostało pokazane na ekranie. W „Zostawić Las Vegas" alkohol był sfotografowany jak w reklamie, po tym filmie aż chciało się napić. Dlatego pomyślałem, że trzeba podejść z kamerą blisko. Pokazać w inny sposób, co ta choroba ze sobą niesie.

Konkurs: W czwartek, 16 stycznia, w ramach cyklu „Kocham Kino w Multikinie" odbędzie się przedpremierowy pokaz najnowszego filmu Wojciecha Smarzowskiego - dla naszych czytelników mamy zaproszenia

W swoim filmie odbił się pan od literackiego pierwowzoru, gdzie picie jest uwznioślone, niemal gloryfikowane.

Pierwszy raz przeczytałem książkę Pilcha ponad dziesięć lat temu. Zrobiła na mnie duże wrażenie, ale uznałem ją za niefilmową. Potem przypadkiem ta powieść do mnie wróciła i znalazłem do niej klucz, m.in.  w języku, w dialogach. Inaczej mówią postacie Pilcha, inaczej te z moich filmów. Z tego zderzenia narodził się pomysł na ekranizację. Próbowałem też uciec od linearnego opowiadania, ale chciałem, żeby widz sam sobie odpowiedział, co dzieje się naprawdę, a co w głowie bohatera. Zrobiłem film o zapętleniu w czasie.

I o bezradności, niemożności wyjścia z nałogu.

A czy Jerzemu udało się w końcu rzucić picie czy nie? Jak pani myśli?

Po powrocie z kolejnego odwyku zostawia go pan na środku ulicy. Chciałabym wierzyć, że tym razem pójdzie do domu, a nie do baru. ?Ale naprawdę nie wiem, jak będzie.

Ci, którzy wierzą w ludzi, mają nadzieję, że mu się uda. Ci, którzy w nich wierzą trochę mniej, uważają, że mu się nie uda.

A pan?

Myślę, że mu się uda. Daję mu 70 proc. szansy, że tym razem będzie inaczej.

Jeszcze niedawno wydawało się, że polskie picie związane było z PRL-em. Według statystyk w Polsce rośnie spożycie wina i piwa, spada wódki. Tymczasem od kilku dni media bombardują nas informacjami o tragediach spowodowanych przez pijanych kierowców ?i kobietach, które rodzą ?dzieci mając we krwi ?ponad 2 promile alkoholu. Pana film jest potwornie aktualny.

W PRL-u pijak w kufajce siedział z butelką w ręku, na przystanku albo pod sklepem o dziesiątej rano. Piło się równo – od poniedziałku do niedzieli, bo nie było alternatywy. Teraz ludzie boją się na przykład, że stracą pracę. Więc w poniedziałek leczą kaca, wtorek, środa są bezpieczne, w czwartek można już walnąć lufę, w piątek „spożycie" idzie w górę, w sobotę osiąga kulminację, w niedzielę trzeba jeszcze wycieniować małym piwem. I dochodzimy do poniedziałku. Ale problem picia wciąż istnieje. Co więcej, piją i mężczyźni, i kobiety, tylko może inaczej. Wie pani, jaka pojemność alkoholu najczęściej jest kupowana w sklepach?

Litr?

W PRL-u środkiem płatniczym było pół litra. Potem obrośliśmy w pióra, więc popularne stało się ?0,7 litra. A teraz największe wzięcie mają „małpki" ?– 0,25 litra i „spacerówki" ?– 0,1. Taką ilość alkoholu można walnąć, wyprowadzając na spacer psa. Albo w pracy, potem wystarczy umyć zęby i jest OK. Pije się przecież niezależnie od statusu społecznego, od tego, kim się jest i czym się zajmuje.

W „Pod Mocnym Aniołem" pacjentami oddziału odwykowego są ludzie z różnych sfer społecznych. Kierowca TIR-a, górnik, bezrobotna kobieta, ksiądz, reżyser, pisarz.

Chodziło mi o to, żeby widzowie, kimkolwiek są, zadali sobie uczciwie pytanie: czy kontrolują swoje picie czy już nie?

Kiedyś mówił pan, że trzeba wiedzieć, dlaczego sięga się po kamerę. Tym razem zrobił to pan dla tego pytania?

Tak. I chciałem dać konkretny sygnał.

To znaczy?

Żeby pić mniej. Nie żeby nie pić, tylko właśnie tak: żeby pić mniej. Żeby się zastanowić. Może „Pod Mocnym Aniołem" jest filmem ostrzegawczym.

Tak naprawdę wszystkie pana obrazy są ostrzegawcze.

Bo ja stale kręcę ten sam film.

O tym, kim jesteśmy? Co wnosimy do dzisiejszej Polski ze starej mentalności? O naszych grzechach głównych? Po „Weselu" czy „Drogówce" zarzucano panu, że portretuje pan Polskę splugawioną. ?A ja myślę, że dzisiaj patriotyzm – świadomie używam tego wyświechtanego słowa – polega na tym, żeby robić takie filmy. W wolnym kraju nie trzeba już „podtrzymywać ducha". Trzeba być krytycznym ?i pokazywać, co jest nie tak. Żeby się od czegoś odbić.

Też tak myślę. Zawsze powtarzam, że robię filmy z miłości do Polski. Choć wiem, że nie są to obrazy, które będą wyświetlane w samolotach LOT-u jako jej wizytówka.

Praca nad nimi musi być czasem bolesna i dołująca.

„Anioł" rzeczywiście był obciążający. „Różę" też odchorowałem. Ale jak się jest szewcem, kucharzem, dziennikarzem, to również przeżywa się stresy. Nie wiem, czy byłoby lżej, gdybym był kierowcą TIR-a.

Ale pan nie odpuszcza, tylko wali widzów w łeb każdym filmem. Niektórzy artyści dla równowagi psychicznej robią czasem coś lżejszego.

Dla mnie terapią miała być „Drogówka".

To gratuluję!

Każdy ma taką terapię, na jaką sobie zasłużył. A poważnie: myślałem, że to będzie lekki film, a wyszło jak zawsze.