AIDS w operze

Światowe Dni Muzyki zawitały w piątek do Wrocławia. Festiwal, stworzony 90 lat temu przez International Society of Contemporary Music, co roku odbywa się w innym mieście. W Polsce po raz ostatni był w 1992 roku, wówczas wybrano Warszawę.

Światowe Dni to impreza z udziałem około tysiąca artystów z prawie 80 krajów. I jak powiedziała sekretarz organizacyjna Dni Izabella Duchnowska, „swoista próba generalna dla Wrocławia przed 2016 rokiem, kiedy stanie się Europejską Stolicą Kultury".

Początek był imponujący. Opera Wrocławska przygotowała w międzynarodowej obsadzie premierę utworu Petera Eötvösa, zaliczanego do najwybitniejszych kompozytorów naszych czasów.

Gorzkie czasy Reagana

Swe „Anioły w Ameryce" stworzył on według najważniejszej sztuki ostatnich dekad, jaka powstała w USA. Tekst Tony'ego Kushnera doczekał się wielu realizacji (w Polsce głośny spektakl zrobił Krzysztof Warlikowski) oraz wybitnej miniserialowej wersji z kreacjami Emmy Thompson, Meryl Streep, a zwłaszcza Ala Pacino. To była jedna z ostatnich jego wielkich ról, nim pogrążył się w hollywoodzkiej komercji.

Tony Kushner dał bezlitosno-symboliczny obraz Ameryki epoki Reagana, pełnej przywiązania do konserwatywnych zasad i strachu przed AIDS, żyjącej w zakłamaniu. Tak jak główny bohater Joe: mormon i głosujący na republikanów prawnik, a przy tym ukryty gej. Jego mentorem jest zaś prawnik Roy, szara eminencja establishmentu, mający na koncie wiele brudnych afer, a przede wszystkim walczący o to, by nikt się nie dowiedział, że umiera na AIDS.

Z ogromnego tekstu Kushnera (wystawione w całości „Anioły w Ameryce" trwają ponad sześć godzin) dla potrzeb muzycznego spektaklu ostała się nieco ponad jedna trzecia. Złagodzony został kontekst polityczny, tak silnie nawiązujący do lat 80., pozostało  to, co równie ważne, a na dodatek przejmujące i uniwersalne: zapis przeraźliwej samotności.

Bohaterowie Kushnera – mieszkańcy nowojorskiej metropolii – próbują się uwolnić od nacisku świata zewnętrznego, uciec w prywatność. Wszyscy ponoszą porażkę, bo nie potrafią się porozumieć z drugim człowiekiem lub zawodzą kogoś bliskiego w chwili decydującej próby.

Opera czy musical

70-letni Peter Eötvös, Węgier od kilku dekad działający w Niemczech i Francji, skomponował muzykę wymykającą się klasyfikacjom. „Anioły w Ameryce" to połączenie opery, musicalu i teatru, wyrafinowane brzmienia łączą się tu z kiczem, będącym przecież nieodłącznym elementem amerykańskiego świata. To, co Eötvös skomponował, jest proste, a zarazem szlachetne, oryginalne i służące słowu.

Rodak kompozytora András Almási-Tóth wzmocnił atuty utworu. Sprawnie wymieszał konwencje, poprowadził akcję równolegle na kilku planach, stonował drastyczności, stworzył wspaniały, wzorowany na muzycznych filmach Hollywoodu, obraz anielskich wizji jednego z bohaterów. A przede wszystkim znakomicie poprowadził wykonawców, z których każdy musi się wcielać w kilka postaci.

Peter Eötvös, który dyrygował wrocławską premierą, komplementował potem wszystkich, od orkiestry po solistów. Twierdził, że była to najlepsza inscenizacja jego „Aniołów w Ameryce", które prapremierę miały w Paryżu w 2004 r.  Nie był to chyba jedynie grzecznościowy komplement.

Wrocławski spektakl jest perfekcyjny, a każdy wykonawca zapada w pamięć: od zjawiskowej w roli Anioła Aleksandry Kubas-Kruk do Davida Adama Moore'a (umierający na AIDS gej Prior) i  młodego kontratenora Łukasza Dulewicza, jak kameleon przemieniającego się w byłą drag queen, agenta turystycznego czy starą kobietę.