Cichociemny

Tekst z miesięcznika Uważam Rze Historia

Halifax z wysiłkiem darł do przodu‚ aby jak najszybciej uciec znad placówki Garnek daleko za błyszczący w świetle księżyca Bug. Za nim na tle szarej nocy wolno kołysały się czasze spadochronów. Zasobniki głucho gruchnęły o ziemię. W odległości kilkunastu metrów przepisową przewrotką wylądował pierwszy skoczek‚ po paru sekundach na ziemi była już cała trójka: „Nurek"‚ „Glin"‚ „Zapora". Jeden ruch ręką wystarczył do oswobodzenia się z szelek spadochronu; jeden ruch pozwolił na wyciągnięcie pistoletu. Z przeciwka już nadchodzili ludzie. Niewyraźne cienie w skąpym świetle latarek nie pozwalały odróżnić: swój czy wróg.

Umówione hasło rozładowało napięcie. Mocne uściski dłoni‚ wzruszenie oraz radość oczekiwanych i oczekujących tylko na moment oderwały żołnierzy od naglącego obowiązku zebrania zasobników i zakopania spadochronów. Razem z żołnierzami placówki błyskawicznie wrzucono zasobniki na furmankę‚ po czym wskoczyli na nią spadochroniarze.

„Nurek" – ppor. Kazimierz Smolak‚ „Glin" – kpt. Bronisław Rachwał i „Zapora" – ppor. Hieronim Dekutowski.

Był 25-letnim absolwentem szkoły podchorążych piechoty. Wojnę poznał już w Polsce jako świeżo upieczony maturzysta. Na ochotnika zgłosił się do obrony Lwowa. 17 września 1939 roku przeszedł na Węgry‚ by w październiku zameldować się we Francji. Przydzielono go do 2. Dywizji Strzelców Pieszych. Kiedy w maju 1940 roku czołgi Guderiana wypychały strzelców pieszych ku granicy Szwajcarii‚ Dekutowski był w Coetquidan w szkole podchorążych. Razem z innymi kadetami ewakuowano go do Wielkiej Brytanii.

* * *

Po dwóch latach podjął decyzję‚ która miała doprowadzić go z powrotem do Polski – najkrótszą drogą. Zaproszony na rozmowę zameldował się oficerowi.

– Nasza rozmowa jest poufna. Jej szczegóły nie mogą wyjść poza ściany tej sali.

Zaintrygowany podoficer niecierpliwie oczekiwał konkretów.

– Proponujemy panu powrót do kraju. No... nie teraz. Najpierw musi pan przejść szereg szkoleń. Proszę się zastanowić. Jeśli pan odmówi‚ to nie będzie to miało dla pana żadnych przykrych konsekwencji.

Nie odmówił.

Pierwsze szkolenie strzelecko-minerskie trwało cztery tygodnie. Dekutowski poznał „materiały wybuchowe, ich możliwości i sposoby użycia [...] oraz praktyczne umiejętności technicznego ich wykorzystania w niszczeniu różnych obiektów przemysłowych (komunikacyjnych)". Znał zasady użycia broni strzeleckiej‚ ale tu‚ na kursie, zapoznawał się z „pistoletami maszynowymi produkowanymi w różnych krajach i używanymi na terenie Europy" oraz wprawiał się w szybkim, celnym strzelaniu „bez użycia przyrządów celowniczych".

Ćwiczył walkę wręcz z nożami‚ sztyletami lub bez pomocy broni‚ wyrabiał sprawność fizyczną w „trudnych warunkach terenowych", połączoną z „przyzwyczajaniem do niewygód". Wreszcie przeszedł pod transparentem z napisem: „Szukasz śmierci, wstąp na chwilę". Był w Małpim Gaju.

Podstawowe dwa zadania ośrodka w Largo House, czyli tzw. Małpiego Gaju, to nauka „szybkiego wypadania z dziury w podłodze samolotu i bezpiecznego lądowania na ziemi". Na wypracowanie tych dwóch umiejętności składała się oczywiście cała otoczka innych ćwiczeń, w tym fizyczne i psychiczne przygotowanie żołnierza do skoków spadochronowych.

To, czego elew Dekutowski nauczył się w Małpim Gaju i potem podczas skoków w ośrodku treningowym spadochroniarzy w Ringway, przydało się tylko raz‚ nocą z 16 na 17 września 1943 roku w czasie skoku do Polski.

* * *

Cichociemni krótko zabawili na placówce. Rankiem byli w Warszawie. Każdy osobno udał się na Aleje Jerozolimskie‚ gdzie mieli się meldować u „Antosi" – Michaliny Wieszeniewskiej. Przechodzili pod kilkutygodniową opiekę referatu Ewa-Pers‚ czyli tzw. ciotek. Uczyli się żyć w okupowanym kraju.

Wreszcie znudzonemu bezczynnym oczekiwaniem ppor. Dekutowskiemu dano przydział: miał dowodzić partyzantami w okolicach Zamościa.

W listopadzie 1943 roku zameldował się u por. Tadeusza Kuncewicza „Podkowy". Z końcem roku był już na ustach mieszkańców całej Zamojszczyzny. Dla konfidentów i kolonistów niemieckich był ciężki. Nie przebierał w środkach, skrupulatnie wykonując wyroki sądów podziemnych. Nie zawahał się nawet spacyfikować wsi Źrebce zamieszkałej przez Niemców. Niemniej głównym zadaniem jego oddziału była obrona ludności polskiej przed represjami niemieckich i ukraińskich plutonów żandarmerii oraz SS.

W lutym 1944 roku przyszedł rozkaz przeniesienia do Inspektoratu Rejonowego Lublin – Puławy. Nowa funkcja szefa tamtejszego Kedywu otworzyła przed Dekutowskim szersze perspektywy‚ za którymi stały oczywiście nowe obowiązki. „Zapora"‚ który równolegle piastował funkcję dowódcy oddziału dyspozycyjnego, rozpoczął od połączenia małych, samodzielnie działających plutonów w jeden oddział partyzancki. Szybko „zyskał opinię wybitnego dowódcy. Cechowała go odwaga‚ szybkość decyzji, a jednocześnie ostrożność i ogromne poczucie odpowiedzialności za ludzi"‚ co udowodnił 24 maja 1944 roku‚ kiedy to...

* * *

Kolumna samochodów ciężarowych jechała krętą drogą Chodel – Bełżyce w kierunku Lublina. Czternaście ciężarówek załadowano zbożem‚ dwie pozostałe wiozły eskortę złożoną z żandarmów i esesmanów. Kierowcy zmniejszyli prędkość‚ a ponieważ nierówna droga wymagała redukcji biegu‚ silniki wyły na wysokich obrotach.

Od świtu partyzanci leżeli wśród zarośli wzdłuż drogi. Pięć plutonów partyzanckich ppor. „Zapora" rozłożył rzędem‚ zatrzymując jeden pluton w odwodzie, by zabezpieczał akcję od strony Lublina.

Czekali. Powoli mijały długie godziny. Wszyscy bez wyjątku wpatrywali się w zakręt drogi, zza którego miały się wyłonić samochody. A jednak spodziewanego transportu nie było. Tylko samochód osobowy nagle nadział się na rozsypane na szosie kolce. Pasażerowie – granatowy policjant i Niemiec – trafili na czas akcji do aresztu.

Słońce było już wysoko‚ kiedy wreszcie przez szeregi partyzantów przeszedł szept: „Jadą!". Pierwszy samochód wytoczył się zza zakrętu, kiwając nieregularnie wysoką budą krytą zabrudzonym brezentem.

Siedzący obok kierowcy esesman uważnie obserwował drogę‚ zwracając baczną uwagę na pobocza. Wielokolorowa zieleń liści nie ułatwiała obserwacji‚ ale wprawne oko weterana wojny partyzanckiej potrafiło dostrzec niewyraźny kształt czy nieznaczny ruch. Do zainstalowanej na drodze miny i rozsypanych wokół niej kolców było jeszcze daleko‚ kiedy głośne „Halt!" i pisk hamulców zatrzymały konwój. Z samochodu eskorty wyskoczyli żołnierze, strzelając chaotycznie. Z poboczy odezwały się pistolety maszynowe partyzantów‚ zagrały basem cekaemy. Niemcy padli do rowu‚ kryli się za szarpanymi kulami samochodami i ginęli w nawale ognia partyzantów.

Ale w zasadzkę wjechała tylko część konwoju‚ dziewięć pozostałych ciężarówek zatrzymało się bowiem w bezpiecznej odległości. Właśnie w ich stronę zamierzał uderzyć ppor. „Zapora". Poprowadził trzy plutony. Dwa uderzyły na czoło nieprzyjaciela. Zaległy jednak szybko pod gradem kul i tylko się ostrzeliwały‚ skupiając na sobie uwagę wroga. O to cichociemnemu chodziło. Hieronim Dekutowski przygotował się na wiele scenariuszy i teraz‚ kiedy wydawało się‚ że znaczna część samochodów umknie‚ poprowadził pluton na skrzydło.

Bitwa trwała już krótko. Niemcy poddawali się grupami i bez oporu pozwalali odprowadzać się do lasu. Zdobyto ponad 50 sztuk broni‚ w tym pistolety maszynowe‚ lkm i amunicję. Znalazły się również lekarstwa i mundury.

* * *

Wówczas‚ wiosną 1944 roku, z KG AK nadeszły rozkazy reorganizacji. Kierownictwo dywersji usuwało się na bok. W pole wychodziły odtwarzane pułki piechoty i kawalerii. Oddział porucznika „Zapory" został przypisany do 8. Pułku Piechoty Legionów. Kiedy w lipcu ruszyła „Burza"‚ pluton porucznika Dekutowskiego został wyłączony z koncentracji 8. pułku w lasach lubartowskich. Dowódca batalionu kapitan Konrad Schmeding „Młot" musiał darzyć cichociemnego olbrzymim zaufaniem‚ skoro powierzył mu zadanie ochrony sztabu pułkownika Franciszka Żaka „Wira".

Przed zmrokiem 21 lipca pluton zaległ w Krzczonowie‚ gdzie zatrzymał się sztab komendy okręgu.

Krasnoarmiejcy przekroczyli Bug poprzedniego dnia. W cieniu Armii Czerwonej wkroczyły na Lubelszczyznę pułki 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Pięć dni później do „Zapory" dotarły wiadomości o rozbrojeniu oddziału kapitana „Młota". Po kolejnych trzech dniach dostał pisemny rozkaz personalny nr 127 z komendy okręgu nakazujący mu rozwiązać oddział.

Posłuchał. W bierności wytrzymał tylko około trzech tygodni. Na rozkaz generała Tadeusza Bora-Komorowskiego ruszył na pomoc Warszawie. I utknął na Wiśle.

Powrót w Lubelskie oznaczał powtórne rozwiązanie oddziału. Chłopcy rozeszli się po domach‚ ale starali się utrzymać kontakt z komendantem. A komendant zaszył się w rodzinnym Tarnobrzegu i czekał na rozwój wypadków. Te potoczyły się niebezpiecznym torem.

Już w sierpniu 1944 roku do porucznika „Zapory" dochodziły wiadomości o systematycznym znikaniu partyzantów. Nikt nie wiedział, co się z nimi stało‚ choć przypuszczenia jednoznacznie wskazywały na NKWD. „Zapora" zdecydował się wrócić do czynnej konspiracji. Po raz kolejny zaczął organizować oddział.

Chodel‚ Wały‚ bank w Lublinie czy Janów Lubelski to tylko niektóre miejsca‚ gdzie oddział porucznika „Zapory" robił porządek z funkcjonariuszami MO‚ UB czy NKWD. Przyszła wreszcie kolej na gorliwych funkcjonariuszy z Kazimierza Dolnego.