Granice kolaboracji

60 lat temu zmarł hrabia Adam Feliks Ronikier, prezes Rady Głównej Opiekuńczej (RGO) w czasie II wojny światowej. Czym była ta instytucja?

Jan Żaryn, historyk:

Pełniła na terenie Generalnego Gubernatorstwa funkcje charytatywne. Niemcy pozwolili na utworzenie struktury, która miała wspierać Polaków najmocniej dotkniętych okupacją. Państwo polskie przestało istnieć, straciliśmy setki tysięcy miejsc pracy w administracji, szkołach i w gospodarce. Bez środków do życia pozostały rodziny oficerów i żołnierzy, którzy znaleźli się w niemieckich obozach. Podjęcie rozmów z Niemcami było tu więc usprawiedliwione, bo chodziło o zapewnienie przetrwania biologicznego całym grupom społecznym.

RGO była tylko organizacją dobroczynną?

Stanowiła też przykrywkę dla instytucji Podziemnego Państwa Polskiego. Pod jej szyldem także działała nielegalna - bo zlikwidowana przez Niemców - Caritas.

Gdzie była granica kolaboracji?

Ludzie stawali wtedy przed dramatycznymi wyborami. W 1943 r. Niemcy wymordowali w Siedliskach koło Miechowa w Małopolsce rodzinę Baranków, która ukrywała Żydów. Przeżyła matka Łucji Baranek, Katarzyna Kopeć.

Niemcy dowiedzieli się o tym, i kazali sołtysowi przyprowadzić Kopciową następnego dnia do Miechowa, bo inaczej zostaną wymordowani wszyscy mieszkańcy wsi.I Kopciowa została przyprowadzona do Niemców. Czy to była kolaboracja? Nie nam oceniać.

Jak się zachowywali przedwojenni politycy?

Na pewno kolaborantem był Leon Kozłowski, jeden z premierów II RP. Po doświadczeniu sowieckiego więzienia i łagru przeszedł manifestacyjnie na stronę niemiecką i zaoferował swoje usługi. Niemcy wykorzystali go propagandowo. Przez jakiś czas chcieli utworzyć kolaborancki rząd z księciem Januszem Radziwiłłem na czele. Ale książę zdecydowanie odmówił.

W gettach administrowały powołane przez Niemców Judenraty. To także nie była kolaboracja?