Prawo autorskie: kopiowanie utworów w Internecie - debata "Rzeczpospolitej"

Zaprosiliśmy do debaty i zwolenników wolności w Internecie, i reprezentantów wydawców, głównie jednak prawników praktyków. Chodziło o znalezienie odpowiedzi na pytanie: co należy w prawie zmienić, aby je przystosować do rzeczywistości, szczególnie tego, co się dzieje w Internecie? Bo w ustawie – Prawo autorskie nie znalazłem tego słowa.

Marcin Maruta:

– Wskutek rozwoju Internetu większość prawa autorskiego wymaga zmiany, i to na kilku poziomach: należy rozluźnić sztywne, anachroniczne regulacje licencyjne na korzystanie z utworów. Z tym w zasadzie zgadzają się wszyscy. Trzeba pomyśleć, czy w ogóle prawo autorskie jest w stanie regulować rzeczywistość społeczeństwa cyfrowego. Wygląda na to, że nie. Poza tym przedyskutowania wymagają relacje własność – wolność.

Marek Domagalski:

– Właśnie o to chciałem zapytać. Słyszałem wypowiedź pana Michała Komara, że prawo autorskie to najstarsza licencja autorska, mówi o niej siódme przykazanie: nie kradnij. Ale nawet własność ma ograniczenia. Musimy się chyba zgodzić, że prawo autorskie jest jednak słabsze niż prawo własności.

Granice własności w Internecie

Marcin Maruta:

Prawo autorskie to system, który z jednej strony chroni twórców, a z drugiej – szeroko rozumiane społeczeństwo, użytkowników, pozwalając im korzystać z utworów bez zgody twórców. Spór idzie o to, gdzie wytyczyć granicę między dozwolonym a niedozwolonym użytkiem. W ostatnich latach ustawodawca przykręca śrubę, czyli ogranicza sferę wolności, swobodnego obrotu. Ochrona prawnoautorska radykalnie się wydłużyła.

Nikt poważny nie kwestionuje roli autora i prawa autorskiego. Spór dotyczy jego granic

W ciągu ostatnich 20 lat z 20 do 70 lat. Wprowadza się przepisy, które ukrócają dozwolony użytek. Jedyne rozwiązanie, jakie na zmieniający się świat ma ustawodawca, to właśnie przykręcanie śruby. Myśli tylko tak: są piraci, to karzmy piratów. Mamy zatem fatalną sytuację, bo okazuje się, że potężna część społeczeństwa jest na bakier z prawem. Oto 95 proc. nastolatków ściąga pliki z Internetu. Prawo będzie więc musiało zalegalizować sytuacje, w których użytkownicy Internetu biorą utwory i je przerabiają, adaptują, remiksują, wrzucają na YouTube. Ci ludzie w ogóle nie rozumieją, dlaczego to jest nielegalne. Sprawa druga to znalezienie jakiegoś sposobu wynagrodzenia autorów. Moim zdaniem granice ochrony zdecydowanie trzeba przesunąć w stronę dozwolonego użytkowania.

Michał Komar:

– Cały spór i szum publicystyczny wokół ACTA został skierowany na prawo autorskie. Dlaczego? Bo twórca jest najsłabszym elementem tego rynku. Przecież nie można ukraść mojej książki, tego, co w niej napisałem. To moje dzieło, to jest moja własność, to ja je sfinansowałem, to jest mój wysiłek, mój talent.

Marek Domagalski:

– Czy zasadnie mówimy: właściciel? Prawo autorskie ani razu nie mówi o właścicielu.

Niezbędna jest umowa społeczna  nie tylko między odbiorcami i autorami, ale też pośrednikami

Michał Komar:

– Dyskusja, czy własność intelektualna jest własnością, do niczego nas nie doprowadzi. Rozumiem obawy internautów i jako autor, i jako użytkownik Internetu, i jako członek władz Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Uważam, że internauci powinni mieć maksymalnie swobodny dostęp do treści. Jak najtańszy, a tam, gdzie to możliwe, nawet bezpłatny. Jest jednak i druga strona tego zagadnienia. Na początku tego łańcucha, który się kończy na internaucie, jest autor, dla którego działalność twórcza jest jedynym źródłem utrzymania. Nie chcę mówić o wielkich globalnych strukturach. Mówię wyłącznie o sytuacji polskiej. Mówię o gronie kilkunastu bądź kilkudziesięciu tysięcy polskich artystów, dla których twórczość jest jedynym źródłem utrzymania.

Potrzebna umowa społeczna

Maciej Ślusarek:

– Jestem w stanie się zgodzić, że prawo autorskie to też jest własność. Ale własność to nie jest coś nadane przez Boga, podlega uregulowaniu przyjętemu przez społeczeństwo. To rodzaj umowy społecznej. Owszem, książka jest w 100 proc. własnością autora, ale nawet własność nieruchomości podlega ograniczeniom. Czy ja na własnej działce mogę sobie postawić wszystko, co chcę? Nie. Jest jeszcze społeczeństwo, są pewne zobowiązania wobec niego, wobec kultury. Z drugiej strony nikt poważny nie kwestionuje roli autora i w ogóle kwestii prawa autorskiego.

W ostatnich latach, mam wrażenie, następuje coraz większy rozdźwięk w dwóch kierunkach. Z jednej strony rzeczywiście jest Internet i coraz większe możliwości przetwarzania, korzystania, rozpowszechniania. Nie ma wątpliwości, że są to działania obecnie nielegalne, ale w świetle norm społecznie akceptowane. Prawo więc nie do końca odpowiada normom przyjmowanym w społeczeństwie. Ten rozdźwięk doprowadził prawdopodobnie do historii z ACTA. To już kompletne szaleństwo na punkcie praw autorskich. Nas przecież wszędzie otaczają utwory. Ostatnio ludzie postanowili nagle jakoś szczególnie mocno eksploatować prawo autorskie i próbować monopolizować kolejne sposoby wykorzystania utworów. Tylnymi drzwiami, niejawnie próbuje się zawłaszczać kolejne elementy wolności w Internecie. Trzeba sobie odpowiedzieć, czy rzeczywiście to prawo autorskie odpowiada naszym normom. Trzeba je tak skonstruować, aby stymulowało rozwój szerokiej kultury. Ważne jest też, żeby była ochrona i żeby nie bić po rękach tych, którzy próbują coś tworzyć.

Marek Domagalski:

– Zgadzamy się chyba, że ten nadmiar rygorów trzeba ukrócić. Czy mamy jakieś pomysły?

Trzeba stworzyć system umożliwiający łatwe, legalne korzystanie z utworów w Internecie

Helena Rymar

: – Umowa społeczna jest, tylko że jej stronami są osoby fizyczne: z jednej strony użytkownicy i odbiorcy, z drugiej autor. A mamy jeszcze wielu pośredników, wielkie koncerny medialne, korporacje. To ich interesy przeszkadzają dogadać się użytkownikowi z twórcą. Pośrednicy przetwarzają utwory i dystrybuują je dalej, sprzedają, komercjalizują. Z tego czerpią zyski. Nie czerpie ich zaś użytkownik, który potrzebuje utworu po to, żeby zapoznać się z kulturą, żeby brać udział w kulturze, czy żeby kulturę tworzyć. Zgadzam się, że nastąpiło szaleństwo na punkcie ochrony praw autorskich, ale i inne dziedziny własności intelektualnej wymagają reformy. Następuje prywatyzacja własności intelektualnej: nieupublicznianie jej, uniemożliwianie ogólnego dostępu.

Przeanalizować obecną ustawę

Michał Błeszyński:

– Zacznę od wypowiedzi mec. Maruty: jedyny pomysł to przykręcanie śruby, a trzeba dostęp do utworów rozszerzyć. W końcu sformułowanie, że trzeba podjąć próbę znalezienia wynagrodzenia dla twórców. I to jest coś, co mnie cieszy. Bo umożliwia rzeczywisty dialog między wszystkimi, w szczególności pomiędzy autorami, „wolnościowcami", wszystkimi, którzy chcą mieć zupełnie wolny dostęp do utworów. Moja teza jest taka, że trzeba generalnie stworzyć system umożliwiający legalne korzystanie z utworów w Internecie. Pewne kierunkowe regulacje są w ustawie o prawie autorskim, trzeba je tylko przeanalizować. To, co mnie niepokoi w tej wypowiedzi, to wrażenie, że po prostu trzeba zbudować nowy ład, nowy porządek, w którym nie ma miejsca na prawa autorskie, nie ma miejsca na wynagrodzenie dla autorów. Rozumiem, że nie taki jest cel. Rozumiem, że pan mecenas, tak jak my wszyscy, szuka rozwiązań takich, żeby odpowiadały na zapotrzebowanie współczesności, które składa się z kilku elementów. Po pierwsze – z postępu techniki, po drugie – z nowego sposobu korzystania, po trzecie – z tego, że korzystanie ma charakter lawinowy.

Jan Rurański:

– Pani mecenas Rymar mówiła, że koncerny przeszkadzają w kontakcie odbiorców z autorami. Otóż nie. Wydawcy, producenci i nadawcy muszą wykonać pewną pracę po to, żeby ten produkt, który autor wykonał, dotarł do odpowiedniej liczby ludzi. Dzisiaj wydawca musi ponieść koszty reklamy, promocji, paru innych rzeczy. A co się dzieje na Facebooku? Facebook zarabia na reklamach gigantyczne kwoty. I skąd się one biorą? Stąd, że zostały komuś zabrane.

Marzena Wojciechowska:

– Google ma narzędzia umożliwiające użytkownikom zarabianie na przedstawianiu swojej twórczości. Przychody Facebooka z reklamy wyniosły w zeszłym roku 3,7 mld dolarów. Czy autor utworu zsamplowanego ma prawo do wynagrodzenia? Autor, który dokonał opracowania, abstrahując od tego, czy to rozpowszechnienie było zgodne z prawem, też udostępnił swój utwór, też ma prawo do wynagrodzenia. Czy to, co państwo proponujecie, nie zmierza do tego, że twórca nie będzie zarabiać? Google, Facebook i jeszcze paru innych wymyślą modele biznesowe, że małe mrówki – twórcy, będą im przynosić strony z utworami, na których oni będą sprzedawać reklamę, bo tak to teraz wygląda.

Maciej Ślusarek:

– Mam pełną świadomość, że chodzi o legalne korzystanie, nie krzywdząc twórców. Dlaczego płacimy za telewizję i radio? Może zacząć płacić za każdy komputer za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania. Czy nie czas w ogóle inaczej pojmować prawo autorskie, ingerencję w utwór? Samplowanie i rozpowszechnianie wśród znajomych jest naruszeniem praw osobistych. To jest w ogóle teraz niedopuszczalne. Czy nie doszliśmy do takiego momentu technologicznego, w którym jednak zabawa czyimś utworem jest dopuszczalna, kiedy jest ona niekomercyjna, kiedy służy rozwojowi. Jest w prawie amerykańskim pojęcie fair use: uzasadnionego użytku utworu, które oni dopasowują do zmieniającej się rzeczywistości. Oczywiście taki model wymagałby jeszcze sprawnych sądów.