Wiadomo gdzie został pochowany ppor. Teodor "Szalony" Pajewski

Odnalezione zostało miejsce pochówku ppor. Teodora Pajewskiego ps. Szalony. "Szalony" został pochowany w niewielkim miasteczku Tamworth, na północ od Birmingham w Wielkiej Brytanii.

Publikacja: 31.01.2023 12:54

Teodor "Szalony" Pajewski

Teodor "Szalony" Pajewski

Foto: archiwum rodzinne Wiesława Pajewskiego

O odnalezieniu tego miejsca poinformowała Fundacja Polskie Miejsca Pamięci, która zajmuje się odkrywaniem historii Polaków, którzy wyjechali za granicę. „Chcielibyśmy poinformować, że poszukiwany od dawna grób polskiego bohatera, Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, powstańca warszawskiego, żołnierza ZWZ-AK podporucznika Teodora Pajewskiego został odnaleziony, przez naszego wolontariusza, serdecznego kolegę Marcina Dambka” – poinformowała Fundacja.

Pasjonaci historii ustali, że ostatnie dni życia Pajewski ps. Szalony spędził w Tamworth, w hrabstwie Staffodshire. Zmarł 19 listopada 1986 roku w Good Hope Hospital w Birmingham. „Główną przyczyną śmierci było zapalenie płuc, a przyczynił się do tego udar lewej strony mózgu oraz cukrzyca. Osobą, którą informowano o stanie zdrowia Teodora w ostatnich dniach jego życia była Edith Vale” – podaje Fundacja Polskie Miejsca Pamięci. Co ciekawe okazuje się, że w miejscu pochówku Pajewskiego nigdy nie stanął nagrobek.

Czytaj więcej

„Szalony” – zapomniany bohater II Wojny Światowej

O Teodorze Pajewskim niedawno napisaliśmy w „Rzeczpospolitej”. Dopiero teraz bowiem przedstawiciele ambasady Izraela wręczyli jego synowi przyznany ojcu już w 1977 roku medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Pajewski pochodził z warszawskiej Pragi, w młodości był harcerzem, z wykształcenia był kamieniarzem. W 1938 r. został powołany do służby wojskowej w Mińsku Mazowieckim w 7. Pułku Ułanów Lubelskich Brygady Mazowieckiej. W czasie wojny obronnej 1939 r. uczestniczy w walkach na Mazowszu. 7 października 1939 r. dostał się do niewoli bolszewickiej, z której uciekł i powrócił do Warszawy. Prawdopodobnie w 1940 r. wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej. W 1943 r. podjął współpracę z Armią Krajową i przyjął pseudonim „Szalony”.

Wtedy też włączył się w pomoc społeczności żydowskiej. Z ustaleń dr Artura Podgórskiego, historyka z Żydowskiego Instytutu Historycznego wynika, że w marcu 1943 r. wyprowadził z getta warszawskiego na aryjską stronę Rachelę Auerbach, pisarkę, członkinię konspiracyjnej grupy Oneg Szabat. Często przebywała ona w mieszkaniu Pajewskiego na ul. Brukowej 8. W kwietniu tego samego roku przeprowadził z getta w trakcie powstania aktora i reżysera Jonasza Turkowa, i ukrył go w swoim mieszkaniu. Teodor Pajewski pomógł też żonie stolarza z Radzymina, którą w charakterze krewnej lub żony umieścił w szpitalu. Następnie zabrał do siebie z dzieckiem i ukrywał ich przez parę tygodni do czasu zorganizowania im kryjówki w podwarszawskiej Radości.

Pajewski pochodził z warszawskiej Pragi, w młodości był harcerzem, z wykształcenia był kamieniarzem

Najbardziej znanym czynem Pajewskiego i jego znajomej, Emilii Kossower-Rozencwajg, pozostaje wyprowadzenie w sierpniu 1943 r. z niemieckiego obozu pracy przymusowej SS w Trawnikach żydowskiego historyka Emanuela Ringelbluma, założyciela archiwum Oneg Szabat. Został on wyprowadzony przez nich z Trawnik w mundurze kolejarza, który dostarczył mu Pajewski. Następnie Pajewski ukrył go w mieszkaniu przy na ulicy Radzymińskiej 2, w mieszkaniu Stanisławy Jaszczyk, siostry żony Teodora Pajewskiego. Ringeldblum w liście z 20 grudnia 1943 r. przypominał swoim kolegom, iż w prosił ich o zakup prezentu na święta dla Teodora i Emilki. „Jestem im szczerze wdzięczny i chciałbym, aby oni o tym wiedzieli” – napisał.

Teodor Pajewski utrzymywał kontakt konspiracyjny głównie z obozem pracy przymusowej SS w Poniatowej (woj. lubelskie), skąd oswobodził w 1943 r. Polę Elster (z Poalej Syjon-Lewicy). Na początku listopada 1943 r. ponownie udał się do Poniatowej, aby wyprowadzić z obozu kolejne osoby – dostarczył fałszywe dokumenty, m.in. dzieciom legitymacje szkolne, a mężczyznom przepustki kolejowe – jednakże 4 listopada 1943 r. wszyscy więźniowie (14 800 mężczyzn, kobiet i dzieci) zostali rozstrzelani” – napisał w jednym z opracowań historyk dr Podgórski.

Pajewski uczestniczył w Powstaniu Warszawskim i przyłączył do oddziału, w którym był zastępcą dowódcy plutonu, czterech Żydów, którzy uciekli z „Gęsiówki”. 8 października 1944 r. trafił on do obozu jenieckiego w Łambinowicach, potem został przeniesiony do obozu w Gros Born.

Jeszcze niedawno nie było wiadomo czy przeżył ten obóz, czy miał jakąś rodzinę. W 1977 r. na wniosek złożony dziesięć lat wcześniej przez reżysera teatralnego, dyrektora Teatru Polskiego Arnolda Szyfmana, otrzymał medal Instytutu Yad Vashem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

O odnalezieniu tego miejsca poinformowała Fundacja Polskie Miejsca Pamięci, która zajmuje się odkrywaniem historii Polaków, którzy wyjechali za granicę. „Chcielibyśmy poinformować, że poszukiwany od dawna grób polskiego bohatera, Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, powstańca warszawskiego, żołnierza ZWZ-AK podporucznika Teodora Pajewskiego został odnaleziony, przez naszego wolontariusza, serdecznego kolegę Marcina Dambka” – poinformowała Fundacja.

Pasjonaci historii ustali, że ostatnie dni życia Pajewski ps. Szalony spędził w Tamworth, w hrabstwie Staffodshire. Zmarł 19 listopada 1986 roku w Good Hope Hospital w Birmingham. „Główną przyczyną śmierci było zapalenie płuc, a przyczynił się do tego udar lewej strony mózgu oraz cukrzyca. Osobą, którą informowano o stanie zdrowia Teodora w ostatnich dniach jego życia była Edith Vale” – podaje Fundacja Polskie Miejsca Pamięci. Co ciekawe okazuje się, że w miejscu pochówku Pajewskiego nigdy nie stanął nagrobek.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Historia Polski
Polska na światowej liście UNESCO. Podwójny cud w życiu Krzysztofa Pawłowskiego
Historia Polski
Zmarła "Niuśka", ostatnia "dziewczyna z Parasola", weteranka Powstania Warszawskiego
Historia Polski
Nie żyje Zofia Czekalska "Sosenka", bohaterka Powstania Warszawskiego
Historia Polski
Zygmunt II August – ostatni z Jagiellonów
Historia Polski
Przy stoliku w Czytelniku