Spór o męski uniform dla transpłciowej kobiety. RPO: oddalić skargę Ziobry

Sprawa ma duże znaczenie dla praw osób transpłciowych w zatrudnieniu - twierdzi RPO.  Po raz pierwszy polski sąd rozpatrywał bowiem zarzut naruszenia zasady równego traktowania ze względu na tożsamość płciową na podstawie ustawy o równym traktowaniu z 3 grudnia 2010 r. Nie zakazuje ona wprost dyskryminacji ze względu na tę cechę. Niedozwolone jest jednak nierówne traktowanie - m.in. w obszarze zatrudnienia, także niepracowniczego – ze względu na płeć.

Nie chciała męskiego munduru

Osoba transpłciowa została przyjęta do pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej w firmie ochroniarskiej. W czasie rekrutacji zleceniodawca traktował powódkę jak kobietę. Tak funkcjonowała ona w społeczeństwie i tak była odbierana. Ponieważ jednak proces sądowy o ustalenie płci był wówczas w toku, formalnie posługiwała się dokumentem tożsamości wskazującym płeć męską. Gdy odkrył to zleceniodawca, to w upokarzających okolicznościach uniemożliwił jej podjęcie obowiązków. Postawił warunek:  zgodę na pracę w męskim umundurowaniu.

Powódka skierowała więc do sądu pozew o odszkodowanie (a jednocześnie zadośćuczynienie) za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć (tożsamość płciową) poprzez dyskryminację bezpośrednią i molestowanie. Sąd I instancji oddalił powództwo. Powódka wniosła apelację.

Wtedy do sprawy przyłączył się RPO. Dowodził, że sąd I instancji błędnie zastosował ustawę o równym traktowaniu. Przyjął bowiem, że powódka powinna była udowodnić fakt naruszenia zasady równego traktowania, podczas gdy ustawa przenosi ciężar dowodu na pozwanego. Rzecznik przedstawił także kontekst sytuacji prawnej osób transpłciowych w Polsce, zwłaszcza w obszarze zatrudnienia, gdzie nierówne traktowanie dotyka je najczęściej.

Czytaj więcej:

Prawo w firmie

RPO: osoby transpłciowe dyskryminowane na rynku pracy

Osoby transpłciowe nie mają pełnej sw...

Pro

29 września 2020 r. Sąd Okręgowy zmienił wyrok sądu I instancji i uwzględnił powództwo w całości, w tym roszczenie o odszkodowanie. Uznał za zasadne zarówno zarzut naruszenia prawa procesowego, jak i materialnego - zgodnie z argumentacją powódki i RPO.

W ustnym uzasadnieniu sąd wskazał, że choć kwestia transseksualizmu nie doczekała się samodzielnej regulacji w Polsce, to jednak częścią polskiego porządku prawnego jest zakaz dyskryminacji osób transseksualnych, bowiem zasada ta stanowi element prawa wspólnotowego. Podkreślił też, że „ustawa o równym traktowaniu wdraża przepisy UE. Należy więc dokonywać wykładni tych przepisów w sposób zgodny z zasadami prawa wspólnotowego i orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE."

Od tego wyroku  skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego złożył Prokurator Generalny. Twierdzi on m.in., że pracodawca (przedsiębiorca) został ograniczony w swoich wolnościach i prawach konstytucyjnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - „mimo że w istocie nie wykazywał żadnych działań dyskryminujących”.

Swoboda działalności kontra godność człowieka

RPO jest skardze przeciwny i wniósł, by SN ją oddalił.

"Nie ulega wątpliwości, że tożsamość płciowa osoby transpłciowej podlega ochronie prawnej – także w okresie przed sądowym ustaleniem płci. A odmowa przyznania stroju kobiecego powódce i wymóg, by obowiązki wykonywała w stroju męskim, stanowiły przejaw jej dyskryminacji. Gdyby powódka nie była osobą transpłciową, uzyskałaby możliwość noszenia stroju zgodnego z jej tożsamością płciową. Została zaś potraktowana mniej korzystanie wyłącznie ze względu na tożsamość płciową: fakt, że pozostaje metrykalnie płci męskiej, a wygląda, zachowuje się i czuje się jak kobieta" - z tą argumentacją Sądu Okręgowego zgadza się RPO.

W piśmie procesowym do SN Rzecznik przedstawił szczegółowo standardy ochrony prawnej osób transpłciowych. Przywołał stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, że tożsamość płciowa osób transpłciowych podlega ochronie także w okresie przed dokonaniem prawnej tranzycji (wyrok z 11 października 2018 r. w sprawie S.V. przeciwko Włochom, skarga nr 55216/08).