Kiedy można posługiwać się językiem mniejszości narodowej w urzędzie

Przed organami gminy obok urzędowego języka polskiego może być używany jako język pomocniczy język mniejszości narodowej lub etnicznej. Ale tylko w gminach, w których liczba obywateli należących do mniejszości jest nie mniejsza niż 20 proc. ogólnej liczby mieszkańców.

Gmina taka musi być wpisana do Urzędowego Rejestru Gmin, w których jest używany język pomocniczy. Przez liczbę mieszkańców gminy należących do mniejszości, należy rozumieć liczbę urzędowo ustaloną jako wynik ostatniego spisu powszechnego.

Wymagany wpis

Wpisu do Urzędowego Rejestru Gmin, w których jest używany język pomocniczy, dokonuje minister administracji i cyfryzacji na podstawie wniosku rady gminy. Taki wniosek powinien zawierać: dane urzędowe dotyczące liczby mieszkańców gminy oraz uchwałę rady gminy o wyrażeniu zgody na wprowadzenie wskazanego języka pomocniczego.

Wcześniej minister weryfikuje wniosek i może odmówić wpisu, jeżeli nie spełnia on wszystkich wymogów. Odmowa wpisu nastąpi zawsze, jeżeli liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości jest mniejsza niż 20 proc. ogólnej liczby mieszkańców gminy.

Gminy mogą też wnioskować do ministra administracji i cyfryzacji o wykreślenie ich z rejestru gmin, w których funkcjonuje jako pomocniczy język mniejszości narodowej lub etnicznej.

Podania i dodatek

Możliwość używania języka pomocniczego oznacza, że osoby należące do mniejszości mają prawo do zwracania się do organów gminy w języku pomocniczym w formie pisemnej lub ustnej oraz uzyskiwania na wyraźny wniosek odpowiedzi także w tym języku.

Dopuszczalne jest wniesienie podania w języku pomocniczym i sytuacja taka nie może być przyczyną pozostawienia podania bez rozpoznania. Jednak już procedura odwoławcza odbywa się wyłącznie w języku polskim. Osoba należąca do mniejszości nie może uchylić się od wykonania polecenia lub orzeczenia wydanego w języku polskim. Ewentualne wątpliwości w tych sprawach rozstrzygane są na podstawie dokumentu sporządzonego po polsku.

W gminie wpisanej do rejestru gmin z językiem pomocniczym pracownikom zatrudnionym w urzędzie gminy, w jej jednostkach pomocniczych oraz w gminnych jednostkach i zakładach budżetowych może być przyznany dodatek z tytułu znajomości języka pomocniczego. Jego znajomość potwierdza odpowiedni dyplom, zaświadczenie lub certyfikat.

Jakie uprawnienia

Osoby należące do mniejszości mają prawo np. do swobodnego posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie. Mają prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości. Imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie innym niż łaciński podlegają transliteracji.

Mniejszość narodową stanowi grupa obywateli polskich, która:

- jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Polski,

- w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją,

- dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji,

- ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę,

- jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Polski od co najmniej 100 lat,

- utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Z kolei mniejszość etniczna to grupa obywateli polskich, która spełnia wszystkie wymienione warunki poza tym, że nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Przykład

Do Krajowego Rejestru Sądowego wpłynął wniosek o rejestrację stowarzyszenia o nazwie Związek Ludności Narodowości Śląskiej – Stowarzyszenie Osób Deklarujących Przynależność do Narodowości Śląskiej. Sąd rejonowy odmówił wpisania stowarzyszenia do rejestru. Apelacja od tego postanowienia została oddalona przez sąd okręgowy, który stwierdził m.in., że nie wystarczy przyjąć istnienia odrębnego narodu śląskiego i narodowości śląskiej w oparciu o samo wewnętrzne przekonanie grupy ludzi czy nawet deklarowanie takiej narodowości w spisach powszechnych. Naród śląski (narodowość śląska) nie istnieje w powszechnej świadomości ani też w aktach prawnych. Ostatecznie po wniesieniu kasacji sprawą zajął się Sąd Najwyższy. W nazwie stowarzyszenia jest stwierdzenie istnienia narodu śląskiego. Zdaniem sędziów SN nie można deklarować przynależności do narodu, który nie istnieje.

Na podstawie postanowienia Sądu Najwyższego z 14 lutego 2007 r., sygn. akt. III SK 20/06

Dodatkowe nazwy

Jednym z przejawów prawa do korzystania z języka mniejszości jest możliwość używania go do nazewnictwa miejscowości oraz ulic, a także obiektów fizjograficznych (nizin, wyżyn, wzgórz, pasm górskich, gór i szczytów, przełęczy, dolin, kotlin, jaskiń, rzek, kanałów, jezior, zatok, bagien, stawów, sztucznych zbiorników wodnych, wodospadów, lasów, kompleksów leśnych, uroczysk, półwyspów, wysp).

Dodatkowe nazwy w języku mniejszości mogą być używane jedynie na obszarze gmin wpisanych do prowadzonego przez ministra administracji i cyfryzacji rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości. Wpisu do tego rejestru dokonuje się także na wniosek rady gminy.

Dodatkowe nazwy np. miejscowości czy ulic nie mogą nawiązywać do nazw z okresu 1933–1945, nadanych przez władze Trzeciej Rzeszy Niemieckiej lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Ustalenie dodatkowej nazwy następuje zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości. Umieszczana jest ona po nazwie w języku polskim i nie może być stosowana samodzielnie.

Nazwa miejscowości lub obiektu fizjograficznego w języku mniejszości może być ustalona na wniosek rady gminy, jeżeli:

- liczba mieszkańców gminy należących do mniejszości jest nie mniejsza niż 20 proc. ogólnej liczby mieszkańców tej gminy lub, w przypadku miejscowości, za ustaleniem dodatkowej nazwy miejscowości w języku mniejszości opowiedziała się w konsultacjach ponad połowa mieszkańców tej miejscowości biorących udział w tych konsultacjach,

- wniosek rady gminy uzyskał pozytywną opinię Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych.

Ustalanie nazw ulic, również przy użyciu dodatkowego języka mniejszości narodowych i etnicznych, należy do właściwości rady gminy (art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym – DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).

Przykład

Rada Miejska podjęła uchwałę w sprawie ustalenia dodatkowej nazwy miejscowości w języku niemieckim. Wykonanie uchwały powierzyła burmistrzowi. Uchwałę zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego mieszkaniec gminy, który nie mieszka w miejscowości, której dotyczyła uchwała. Uchwale zarzucono, że rada miejska wbrew wymogowi, wynikającemu z ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych nie przeprowadziła konsultacji. Zapoznano się jedynie z opinią mieszkańców wyrażoną podczas zebrania wiejskiego, w którym uczestniczyło zaledwie kilka procent mieszkańców miejscowości.

Sprawą zajął się Naczelny Sąd Administracyjny, który przypomniał, że zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy. W niniejszej sprawie rada miejska nie określiła trybu i zasad przeprowadzania konsultacji w sprawie ustalenia dodatkowej nazwy miejscowości w języku mniejszości, niemniej jednak, mając na uwadze przepisy ustawy o mniejszościach narodowych, przyjąć należy, że konsultacje te obejmują jedynie mieszkańców tej miejscowości, której dodatkowa nazwa w języku mniejszości jest ustalana.

Wobec powyższego osoba niebędąca mieszkańcem tej miejscowości nie może mówić o naruszeniu jej interesu prawnego poprzez naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy. Konsultacje obejmują jedynie mieszkańców tej miejscowości, której dodatkowa nazwa w języku mniejszości jest ustalana.

Na podstawie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 5 sierpnia 2010 r., sygn. II OSK 1034/10

Koszty związane z wprowadzeniem i używaniem na obszarze gminy języka pomocniczego oraz koszty związane z wprowadzeniem dodatkowych nazw w języku mniejszości ponosi budżet gminy. Z kolei wydatki związane z wymianą tablic informacyjnych, wynikającą z ustalenia dodatkowej nazwy miejscowości lub obiektu fizjograficznego w języku mniejszości obciążają budżet państwa.