Rz: Czy rozdzielność majątkowa małżonków automatycznie oznacza, że nie prowadzą oni wspólnego gospodarstwa domowego?
Andrzej Radzisław: W przypadku małżonków najtrudniej jest wykazać, że nie są spełnione przesłanki do tego, aby współmałżonek w zakresie ubezpieczeń społecznych był traktowany jako osoba współpracująca. Jest to możliwe, gdy nie prowadzą oni wspólnego gospodarstwa domowego. W ustawie nie wskazano jednak definicji tego gospodarstwa. Orzecznictwo uznaje, że oznacza to wspólne zamieszkiwanie i wspólne zaspokajanie potrzeb życiowych – czyli ścisłą współpracę w załatwianiu spraw związanych z codziennym prowadzeniem domu (np. zakupy, opłata rachunków). Sama rozdzielność majątkowa nie przesądza, że małżonkowie nie prowadzą wspólnego gospodarstwa.
Jakie skutki ma fakt, że ZUS uzna małżonka zatrudnionego na etacie w firmie drugiego małżonka za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności?
Podlega on ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na innych zasadach niż pracownik. Składki z etatu nalicza się od przychodu wypłacanego w związku z wykonywaną pracę. Przy zatrudnieniu np. na 1/2 etatu za wynagrodzeniem 1000 zł miesięcznie, taka kwota stanowi podstawę składek. Inaczej jest przy współpracy. Składki są naliczane od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Taka podstawa obowiązuje także, gdy współmałżonek jest zatrudniony na część etatu. Jeśli więc małżonek zostanie zatrudniony np. na 1/2 etatu za wynagrodzeniem niższym niż 60 proc. przeciętnej płacy, to skutkiem zakwestionowania jego pracowniczego tytułu do ubezpieczeń jest konieczność skorygowania dokumentów ubezpieczeniowych i uregulowania powstałego na tym tle zadłużenia.
Taką osobę trzeba wówczas wyrejestrować z ZUS jako pracownika, a za wszystkie miesiące, za które rozliczono za nią składki, skorygować raporty zerując w nich podstawę wymiaru składek. Następnie z okresem wstecznym trzeba zgłosić małżonka do ubezpieczeń jako osobę współpracującą i złożyć dokumenty rozliczeniowe za poszczególne miesiące, naliczając w nich składki od podstawy równej 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Oczywiście płatnik, czyli osoba prowadząca działalność, powinna także uregulować składki wraz z odsetkami za zwłokę.
